Дваесет и пет години од крахот на дот-ком: Може да се спореди со сегашната манија по ВИ

Се појавува нова револуционерна технологија и ги воодушевува инвеститорите со своите наизглед неограничени можности. Еуфоријата го поттикнува берзанскиот пазар. Со текот на времето, работите се прегреваат и цените на акциите стануваат смешни. Потоа сè се урива.

Звучи познато?
Тоа се случи точно пред 25 години, кога пукна приближно петгодишниот балон дот-ком (dot-com), кој остави зад себе загуби од илјадници милијарди долари. На 24 март 2000 година индексот S&P 500 достигна рекордно ниво, кое потоа не го достигна до 2007 година. Три дена подоцна, технолошкиот индекс Nasdaq 100 исто така заврши на рекордни вредности, што потоа не се повтори повеќе од 15 години. Овие врвови го означија крајот на неверојатниот подем, кој започна со првата јавна понуда на акции на компанијата „Нетскејп“ (Netscape Communications), со кои започна тргување во август 1995 година. Меѓу тој датум и март 2000 година вредноста на индексот S&P 500 за зголеми речиси за трипати, а индексот Nasdaq 100 скокна за 718 проценти.

И потоа сѐ заврши. До октомври 2002 година повеќе од 80 проценти од вредноста на Nasdaq исчезнаа, а индексот S&P 500 се преполови.
Одекот од овој период се слуша и сега. Технологијата овој пат е вештачката интелигенција (ВИ). По дивиот берзански раст, кој го зајакна индексот S&P 500 за 72 процента од неговото дно, достигнато во октомври 2022 година, до неговиот врв минатиот месец, со што додаде повеќе од 22 илјади милијарди долари пазарна вредност, се појавуваат знаци на проблеми. Цените на акциите почнаа да опаѓаат. Индексот Nasdaq 100 изгуби повеќе од 10 проценти и влезе во зоната на корекција, а индексот S&P 500 за кратко време падна на тоа ниво. И симетријата буди страшни спомени од пред четврт век.
„Инвеститорите имаат две емоции: страв и алчност“, вели Винод Косла, милијардер и коосновач на „Косла венчрс“ (Khosla Ventures), кој беше и е еден од клучните создавачи на бизниси во времето на интернет-процутот. „Мислам дека преминавме од страв кон алчност. Кога преовладува алчноста, добиваш, би рекол, неселективно вреднување“.
Во што се разликува денешната манија по ВИ од манијата по дот-ком 
Главната разлика меѓу периодите на дот-ком и ВИ е во степените. Најновиот процут е зачудувачки, но бледнее во споредба со екстремите на интернет-меурот. „Интернетот беше толку голема идеја, што имаше трансформативно влијание врз општеството, бизнисот, светот. Тие што сакаа да бидат на сигурната страна, генерално заостанаа“, вели Стив Кејс, поранешен претседател и извршен директор на АОЛ (AOL). „Тоа води до таков вид фокусирање на инвестициите, за да се осигуриме дека нема да заостанеме. Некои ќе успеат, многумина нема“.
Кејс знае нешто за технолошките инвестиции што не успеваат, бидејќи стана лице на процутот на дот-ком кога во јануари 2000 година го купи „Тајм Ворнер“ (Time Warner), точно на врвот на меурот, кога цената на акциите на АОЛ леташе високо. Но зделката брзо се претвори во неуспех, бидејќи комбинацијата, која имаше смисла на хартија, во реалноста не функционираше, што и самиот Кејс го призна. Цената на акциите на здружената „АОЛ Тајм Ворнер“ падна кога приходите се намалија, а комбинацијата конечно се распадна во 2009 година.

„За интернетот имаше голема врева пред да постои бизнис-модел за заработка од интернет“, вели добитникот на Нобелова награда, економистот од МИТ (MIT) Дарон Асемоглу. „Затоа имавме интернет-процут и интернет-пад“.

Bloomberg

 

Компаниите што се дел од процутот на ВИ многу се разликуваат од компаниите што доминираа во периодот на дот-ком. Интернет-меурот во голема мера беше изграден на недоходовни стартап-компании, од кои некои ја искористија манијата така што на своето име додадоа „.ком“, за да можат да ѝ продаваат акции на јавноста. Еуфоријата што е дел од ВИ е фокусирана на мала група технолошки компании, кои се меѓу најдоходовните и финансиски најстабилните корпорации во светот, како што се „Алфабет“ (Alphabet), „Амазон“ (Amazon.com), „Епл“ (Apple), „Мета“ (Meta Platforms), „Мајкрософт“ (Microsoft) и „Енвидија“ (Nvidia).

 

„Овој пат е поинаку“

Во процутот на дот-ком немаше ништо слично, бидејќи повеќе стануваше збор за шпекулативни инвестиции во нови компании што немаа профит. „Имавте огромен број компании меѓу првите 200 компании по пазарна капитализација што имаа негативна стапка на потрошувачка“, вели милијардерот и инвеститор Кен Фишер, претседател на „Фишер инвестментс“ (Fisher Investments). „Работата што го прави меурот меур е негативната стапка на потрошувачка (burn rate). Компаниите во 2000 година беа прифатени како добри. Постоеше наратив ’овој пат е поинаку’ поради интернетот“.
Разликите меѓу компаниите што ја поттикнуваат еуфоријата ја отежнуваат споредбата на вреднувањето на акциите меѓу двата периода користејќи традиционални мерки, како што се соодносите меѓу цената и заработката по акција (P/E - price to earnings). Во 1999 година индексот Nasdaq Composite, кој ги вклучуваше повеќето компании во интернет-процутот, достигна сооднос од околу 90 пати, според тогашните процени. Денес тој сооднос е околу 35.

Иако сега тоа може да изгледа лудо, многу инвеститори тогаш не се грижеа, бидејќи се обложуваа во иднина без лимит, вградена на претпоставките за раст на интернетот. Покрај тоа, цените на акциите продолжија да растат. „Се сеќавам како брокерите им посветуваа исто толку време на своите лични сметки колку и на сметките на своите клиенти“, вели Ентони Саглимбене, главен пазарен стратег во „Америпрајз“ (Ameriprise Financial). „Со своите инвестиции заработуваа исто колку и со својата плата“.
До март 2000 година најмалку 13 компании во индексот Nasdaq 100 во претходната година трошеле пари – вклучувајќи ги „Амазон“ (Amazon.com), „Екс-о“ (XO), „Диш“ (Dish), „Сиена“ (Ciena), „Некстел“ (Nextel), „Пипол софт“ (PeopleSoft) и „Инктоми“ (Inktomi), според податоците собрани од „Блумберг“. Затоа инвеститорите немаа големи сомнежи за купување акции на компании што губеа пари, како што се „Петс“ (Pets.com) и „Вебвен“ (Webvan).
„Тоа беше како освојување територија“, вели Џули Вејнрајт, поранешна извршна директорка на „Петс“, пропадната онлајн продавница за миленичиња, позната по своите реклами со кукла од чорап. Компанијата доби голем финансиски поттик во јуни 1999 година, кога група инвеститори, вклучувајќи го и „Амазон“, вложија 50 милиони долари во неа. „Набрзо потоа беа финансирани уште седум други компании за миленичиња. Тоа немаше никаква смисла“.
„Петс“ излезе на јавна понуда на акции во февруари 2000 година, токму кога лудилото за јавни понуди на интернет-компании достигнуваше врв, и во ноември компанијата престана да работи. Вејнрајт на крајот постигна успех во е-трговијата, кога го основа онлајн пазарот за луксузни стоки „Рил“ (RealReal), кој излезе на јавна понуда на акции во 2019 година.

Џули Вејнрајт Bloomberg

 

Правилна одлука, погрешно време

Со текот на времето мрежа на различни фактори го пукна меурот на дот-ком. Американската централна банка почна агресивно да ги зголемува каматните стапки, делумно за да ја забави берзанската еуфорија. Во меѓувреме Јапонија падна во рецесија, што предизвика стравувања од глобално забавување на економијата. Кога берзанските пазари достигнаа рекордни вредности, инвеститорите одеднаш станаа скептични за акциите на компании што немаа профит.

„Тие беа во право кога беа биковски расположени кон иновација, како што беше интернетот“, вели Џим Грант, основач на ГИРО (Grant's Interest Rate Observer). „Дали беа во право што платија 10 пати повеќе за приходите на 'Сан микросистемс' (Sun Microsystems) и изгубија околу 95 проценти од своите пари? Не“.
Според Грант, многу од денешните корпоративни гиганти – „Алфабет“, „Мета“, „Епл“, „Мајкрософт“ – беа поттикнати од интернет-процутот. И за секој од нив постојат десетици компании, како што се „Убер“ (Uber Technologies) или „Сервис нау“ (ServiceNow), кои ја искористија технологијата на нови начини, кои на почетокот на милениумот малкумина ги замислуваа.
„Постепено се случи и прифаќањето на интернетот“, вели Роб Арнот, основач и претседател на РА (Research Affiliates). „Луѓето се суштества од навика и прифаќањето на интернетот беше постепено за повеќето од нас. Денес го користиме интернетот за сè. Во 2000 година тоа не беше така“.
Но тоа не ја прави помалку болна загубата од приближно пет илјади милијарди долари, која беше создадена со пукањето на меурот на дот-ком. Интернетот се покажа како вистинска инвестиција во многу погледи, но во погрешно време.

Соништа за ВИ

Ризикот за денешните инвеститори е дека таквото сценарио може да се повтори. ВИ инспирира соништа за компјутерски лични асистенти, вградени во сите аспекти на нашиот живот. Новата технологија би требало да управува со нашиот транспорт, ќе помага во образованието на нашите деца, ќе обезбедува рутинска медицинска грижа, ќе создава забава и ќе управува со секојдневните домашни задачи. И сето тоа може да се покаже како вистина.
Но кога станува збор за технолошките меури, вистинските победници ретко се откриваат веднаш. Идејата дека компаниите што ќе извлечат најголема корист од ВИ можеби уште не постојат е лекција од дот-ком, за која многу размислува Вејнрајт, поранешна извршна директорка на „Петс“.
„Сите иновации доаѓаа од многу мали компании“, рече таа. „Тоа можеби уште се случува“.
По дивиот раст на берзанските цени, кој го зајакна индексот S&P 500 за 72 процента од неговото дно, достигнато во октомври 2022 година, до неговиот врв минатиот месец, со што додаде повеќе од 22 илјади милијарди долари пазарна капитализација, се појавуваат знаци на проблеми.

Појавата на напреден четбот, создаден во Кина, наречен „Дипсик, пред само неколку месеци го истакна овој ризик Bloomerg

 

Појавата на напреден четбот, создаден во Кина, наречен Дипсик (DeepSeek), пред само неколку месеци го истакна овој ризик. Ова откритие предизвика пад од 589 милијарди долари на вредноста на акциите на „Енвидија“ поради стравот дека поевтините модели на ВИ ќе ја намалат побарувачката за компјутерска опрема. За инвеститорите, тоа беше предупредување дека доминацијата во ВИ е далеку од загарантирана. Тоа исто така објаснува зошто технолошките гиганти се подготвени да вложат толку многу пари во развој на технологијата, дури и на сметка на профитите.
Предизвикот е да се осигурат дека постојано се на врвот на брзоразвивачката револуционерна индустрија. И тоа е цената што се подготвени да ја платат. „Од 1980 година ја видов речиси секоја фаза на технолошки промени“, вели Косла, кој направи една од најразумните инвестиции во времето на процутот на дот-ком во „Џунипер“ (Juniper Networks) и неодамна беше ран инвеститор во „Опен еј-ај“ (OpenAI). „И во минатото не гледам поголема промена од ВИ“.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар