Фалат странски инвеститори на Македонската берза, а и во регионот не е подобро

Годината 2007, кога Македонската берза го доживеа „бумот на столетието“, сега се чини само како далечен спомен, за некого пријатен, за некого не. Времето кога во брокерските куќи се чекаа редици за да се купат акции е зад нас, многумина се офајдија, но многумина и го платија данокот на неискуството и немањето финансиска едукација за тоа што значи инвестирање на берза.

Од оние што се офајдија, дефинитивно предничеа странските инвестициски фондови, претежно од Словенија и од Хрватска, кои всушност беа двигатели на вредноста на индексот МБИ10, која достигна историски рекордно ниво од над 10.000 поени токму таа 2007 година. Следната година почна светската финансиска криза, институционалните инвеститори од регионот ги исчистија своите портфолија во Македонија, индексот се стрмоглави на 2.000 поени, а оние што последни се приклучија на стампедото на бикот, ги изеде мечката, кажано во берзански жаргон. 

Требаше да поминат цели 16 години, сѐ до 2024, за МБИ10 повторно да ја достигне својата историски највисока вредност од 10.000 поени, но овој пат придвижуван од домашните инвеститори, физички и правни лица. Сега веројатно поискусни и подобро потковани со знаење, подготвени да се натпреваруваат со странците за секоја вредна акција, но странските инвеститори веќе долго време ги нема. Практично, не се вратија воопшто по фамозната 2007, што може да се види и од извештаите за тргувањето што за секоја година ги објавува Македонската берза.

„Учеството на странските инвеститори на куповната страна во вкупниот промет на Македонска берза помеѓу 2021 и 2024 година се движи во релативно низок опсег од 3 до 6 отсто. Домашните инвеститори се основен двигател на нашиот пазар, со доста високо учеството на физичките лица“, велат од берзата. Иако ваквата структура на прометот претставува позитивен знак за вклученоста на населението на пазарот на капитал, оттаму велат дека таа не е идеална за пазар што тежнее кон поголема ликвидност и диверзификација на инвеститорите.

Конкретно, во 2024 година, во јануари било најниско учеството на странските инвеститори на куповната страна во вкупниот промет на берзата, од само 0,08 отсто, додека највисоко било во јули, 10,01 отсто, според Годишниот извештај на берзата. Тогаш најголем удел во трансакциите имале странски правни лица. На страната на продажбата, пак, странците учествувале најмалку во октомври, со 0,55 отсто, а најмногу во февруари, со речиси 10 отсто, и во јуни, со 9,5 отсто, во вкупната продажба на хартии од вредност на берзата. И тогаш доминирале правните лица, односно фондови, компании итн. Тоа е навистина скромно, ако споредиме со претходно спомнатата 2007 година, кога имало месеци со учество на странски правни лица во вкупниот промет и со речиси 70 отсто, а немало месец со помалку од 30 отсто учество.  

И на берзите во Белград, Загреб и во Љубљана им недостигаат повеќе странски инвеститори

Но ниту во регионот Адрија не е многу подобро што се однесува на присуството на странски инвеститори во тргувањето на берзите. Кај Белградската берза, на пример, изминативе 12 месеци учеството на странски инвеститори во вкупниот промет се движело од 0,22 отсто во ноември 2024 година до максимум 16,33 отсто во март 2025. Просечната вредност на учеството на странски инвеститори во прометот е 3,06 отсто за период од една година.

И од Загрепската берза не се фалат нешто премногу околу интересот на странските инвеститори за хрватските акции и обврзници. Низ годиниве во многу пригоди го слушнавме тамошниот менаџмент со констатациите дека пречки не постојат, ниту во поглед на транспарентноста, ниту во платформите за тргување, а од пред три години земјата го воведе и еврото, така што исчезна и валутниот ризик за инвеститорите. Сепак, недостига поголем број од странски институционални вложувачи, фондови, на хрватскиот пазар на капитал.

Меѓутоа, за разлика од Македонската берза и Белградската берза, прецизни, јавно достапни податоци за тоа колкава е всушност активноста на странските инвеститори, Загрепската берза не објавува. Јавноста не може со сигурност да знае колкав промет остваруваат странците или кои акции најчесто ги купуваат или продаваат. Делумна слика даваат статистиките на Централното клириншко–депозитарно друштво (SKDD), според кое, во првиот квартал од 2025 година, странските лица имале 28,67 отсто од поседот на хартии од вредност, во вредност од 20,6 милијарди евра, од кои речиси 99 отсто се акции.

Берзата во Љубљана исто така не објавува јавно податоци за учеството на странски инвеститори во прометот, дури ни во годишниот извештај за 2024 година, освен информацијата дека во структурата на брокерски куќи, од вкупно 8, четири се странски, кои заедно оствариле 51,3 отсто од вкупниот промет на берзата.

Директорот на Љубљанската берза, Марко Бомбач, неодамна за „Блумберг Адрија“ се пофали дека приносот на словенечките акции и оваа и минатата 2024 година е исклучително висок, и во глобални рамки. Оттаму велат дека има зголемен интерес на сите видови вложувачи, како мали, така и институционални, а додаваат и дека сѐ почесто доаѓаат на радар и на странските инвеститори. Поволен ефект имало и намалувањето на каматните стапки.

Уште поголем интерес од страна на странски инвеститори во хартии од вредност очекуваат допрва, откако во март годинава, американската онлајн платформа за тргување „Интерактив брокерс“ (Interactive Brokers) соопшти дека во својата понуда ја ставила и Љубљанската берза. Со оваа експанзија во понудата, клиентите на оваа платформа ќе може да тргуваат и со словенечки акции заедно со продукти од над 160 берзи во светот, вклучувајќи и опции, фјучерси, валути, обврзници, фондови итн. 

Interactive Brokers ги стави акциите од Љубљанската берза во својата понуда во март 2025 Фото: STA

 

Колку ќе помогне поврзувањето со берзите од Централна и Источна Европа?

Инаку, привлекувањето странски инвеститори е клучен стратегиски приоритет и за Македонската берза, како што ни изјавија оттаму, не само поради дополнителниот промет што тие го носат, туку и поради нивното ноу-хау, барањата за повисоки стандарди на корпоративно управување и поголема изложеност на македонските компании кон странските инвеститори.

„За малите пазари на капитал, каков што е македонскиот, зајакнувањето на меѓународната позиција и препознатливост е од витално значење за долгорочен развој и одржливост. Оттука, за берзата, нејзината меѓународна интеграција е стратешка развојна цел, која се реализира преку сопственичката поврзаност со Загрепската берза. Ова партнерство генерално создава предуслови за полесен пристап до странски инвеститори и поголема видливост на нашиот пазарен потенцијал, при што треба да се имаат предвид објективните ограничувањата во поглед на големината и карактеристиките на нашиот корпоративен сектор, односно инвеститорските перцепции за нашиот пазар, економија и држава“, велат од берзата.

Неодамнешното вклучување на Македонската берза во најновата иницијатива на Европската банка за обнова и развој (ЕБОР), заедно со берзите од Варшава, Братислава, Будимпешта, Букурешт, Љубљана, Загреб и Софија, претставува нов чекор за подобро позиционирање на македонскиот пазар.

Македонска берза

 

Иницијативата има цел да ја поттикне регионалната соработка, при што секоја берза ќе дејствува како рамноправен партнер, велат од Македонската берза.

„Клучни области на кои ќе се фокусира соработката ќе бидат проширување на примарните пазари, подобрување на институционалната рамка за долгорочно штедење на домаќинствата, охрабрување на учеството на индивидуалните инвеститори, употреба на нови технологии, зголемување на ефикасноста на пазарната инфраструктура и споделување на најдобрите практики. Оваа тековна иницијатива има значајна институционална поддршка, како на ниво на ЕУ така и на ниво на поединечните држави“.