Нема договор за транзит на гас меѓу Киев и Москва - реториката се заострува

Иднината на транзитот на гас преку Украина е неизвесна. Доколку до среда не се постигне договор во последен момент, протокот на милијарди кубни метри гас може да биде запрен.

Украина е под зголемен притисок од словачкиот премиер Роберт Фицо и група централноевропски компании да го задржи протокот на гас од нејзината источна граница со Русија до клиентите на Европската унија по истекот на транзитниот договор на 31 декември.

Речиси три години по сеопфатната инвазија на Русија врз Украина, Будимпешта и Братислава продолжуваат да се потпираат на евтиниот гас од „Гаспром“ поткопувајќи ги напорите на ЕУ да ја намали зависноста од руската енергија.

Остануваат уште три дена до истекот на руско-украинскиот договор, а реториката на сите страни е се поостра. Украинскиот претседател Володимир Зеленски претходно оваа недела го обвини Фицо дека постигнал „договор во сенка“ со рускиот претседател Владимир Путин. Во петокот, лидерот на Словачка се закани дека ќе го прекине снабдувањето со електрична енергија на својот источен сосед.

За дипломатите запознаени со разговорите, ескалацијата не беше изненадување. Минатите спорови за транзит на гас меѓу двајцата поранешни партнери доведоа до намалувања на протокот преку ноќ или договори во последен момент.

Трговците со енергија, индустриските лидери и политичарите во Европа и светот сè уште бараат од тројцата лидери знаци за тоа што би можело да следи.

Зеленски во повеќе наврати изјави дека нема да дозволи транзит на руски гас преку Украина по истекот на сегашниот договор затоа што тоа е во корист на воената машинерија на Кремљ. Тој рече дека ќе биде отворен за транспорт на гас од други земји освен Русија – опција за која познавачите на преговорите велат дека не е целосно исклучена.

При донесувањето на одлуката, украинскиот лидер мора да ја земе предвид потребата да се заштити гасоводниот систем на земјата долг 38.600 километри. Мрежата, една од најголемите во светот, беше поштедена од напади во последните три години бидејќи низ неа течеше руски гас. Ако запре, системот може да биде таргетиран, како што беа складирањето на гас и снабдувањето со електрична енергија. Тоа би создало и технички предизвици што би го отежнале загревањето на домовите низ Украина во текот на зимата.

„Прашањето за ризиците за украинската инфраструктура одекнува во дипломатските дискусии“, рече Кристијан Егенхофер, висок истражувач во тинк-тенкот ЦЕПС во Брисел. „Тоа би можело да биде спас за Зеленски ако одлучи да дозволи транзитот да продолжи“.

Во исто време, истакна Егенхофер, „преговорите за гас ќе бидат важни и надвор од Украина“.

И за Путин и за Фицо, најпрофитабилна опција би била европските клиенти да продолжат да купуваат гас директно од „Гаспром“. Русија тогаш би останала на пазарот на ЕУ без да ги дели приходите со посредници, а Словачка би заштедила на дополнителни транзитни трошоци, според познавачите на преговорите кои зборуваа под услов да останат анонимни. Украинското Министерство за надворешни работи во петокот соопшти дека разговорите се во тек и дека не може целосно да се исклучи договор во последен момент.

Пред војната, извршната власт на Европската унија помогна да се постигне транзитен договор меѓу Киев и Москва. Сега, поради напорите на блокот да ги диверзифицира изворите на енергија подалеку од Москва и да ги прошири обновливите извори на енергија, Европската комисија останува надвор од преговорите. Наместо тоа, се нагласува дека се достапни алтернативни извори и дека нивоата на складирање на гас во регионот се високи.