Македонија ќе има дигитален денар: Се испитуваат последиците

Бахамите не се познати само како тропски рај и првото копно до кое стигнал Кристофер Колумбо во својот поморски поход. Бахамите се првата земја во светот што воведе дигитална верзија на својата валута. Наречена e сенд долар (sand dollar - песочен долар). На почетокот монетарната власт на островската земја во својот биланс имаше само 48.000 такви долари, чија вредност беше 1:1 со бахамскиот долар (кој е врзан за американскиот долар).

Централната банка на Бахамите ги претекна светските велесили и уште во 2019 година почна со пилот-проект за воведување дигитална валута. Проектот почна во областа Ексума, која се состои од над 360 мали песочни острови и островот Абако. Во октомври 2020 година централната банка го промовираше својот дигитален долар на територијата на целата држава. Денес, близу пет години подоцна, имплементацијата на проектот не оди според првичните планови, а, според надлежните, одолжувањето е резултат на пандемијата на ковид-19. 

„Токму островската инфраструктура е главната причина што Бахамите станаа лидер во светот во оваа област“, рече во интервју за „Блумберг“ во мај 2021 година Џон Рол, човекот што го туркаше проектот за дигитализација, а кој сè уште е на позицијата гувернер на централната банка. Според него, особено е тешко обезбедувањето финансиски услуги преку физички канали во островски земји, а во некои случаи банките дури и одбивале да сервисираат клиенти во некои од руралните таканаречени семејни острови.

Во истото време и развиените земји тргнаа да го истражуваат проектот. Тогашната претседателка на ММФ, Кристин Лагард (сегашна претседателка на ЕЦБ) ги охрабри креаторите на политиките да ги следат „ветровите на промените“ и да почнат да ги истражуваат можностите за употреба на дигитални валути.

Над 30 земји веќе спроведуваат пилот-проекти

Пет години подоцна, сегашната претседателка на ММФ, Кристалина Георгиева, рече дека голем дел земји испловиле и истражуваат евентуална примена на дигиталните валути, но дека сè уште не стигнале до копно, а не е време за враќање назад.

„Го напуштивме пристаништето и сега сме на отворено море. Тоа бара храброст и решителност. Ако ништо друго, треба да подигнеме уште едно едро за да забрзаме. Светот се менува побрзо отколку што повеќемина замислуваат. Да ја земеме само вештачката интелигенција. Погледнете го бројот на месеци пред различните апликации да достигнат 100 милиони корисници. Просекот е години. На ЧетГПТ му требаа два месеца“, рече Георгиева на финтек-конференцијата во Сингапур во ноември 2023 година.

Во овој период, 130 земји што располагаат со 98 отсто од глобалниот БДП почнале со истражување. Податоците на Атлантскиот совет (www.atlanticcouncil.org) покажуваат дека во 11 земји почнала примената на дигитални валути. Од земјите на Г20, 19 почнаа со развојната фаза, а во над 30 земји се спроведуваат пилот-проекти. На пример, во Кина со пилот-проектот на централната банка се опфатени 260 милиони луѓе, а се тестираат над 200 различни сценарија за дигитални плаќања.

Клучниот аргумент зошто се потребни дигиталните валути е финансиската вклученост. Процените велат дека над 1,4 милијарда луѓе во светот се надвор од официјалните финансиски канали. Искуството на Бахамите покажува дека сè што е потребно за дигитализација е мобилен телефон, а услугите функционираат и кога нема интернет-покриеност односно офлајн.

Во исто време истражувањата почнаа и во земјава, а во моментов Народната банка со поддршка на Светската банка работи на подготовка на студија што е фокусирана на утврдување на потребата од воведување дигитален денар за секојдневни плаќања на граѓаните и компаниите, потоа на процена на можните бариери за извршување електронски плаќања, како и на процена на ефектите од ваквата дигитализација врз функциите на Народната банка, а особено врз спроведувањето на монетарната политика и одржувањето на финансиската стабилност.

Дигиталните валути како ефикасно средство за борба против сивата економија

Од НБРМ велат дека дигиталната валута е решение за плаќање во секоја пригода, кое може да се користи во секое време за плаќањата на граѓаните и компаниите.

„Дигиталната валута по своите функции не се разликува од готовината (книжните и кованите пари), во однос на која има дополнителна додадена карактеристика, односно сигурноста во дигиталните плаќања ја носи на највисоко ниво. За издвојување е дека дигиталната валута поради фактот што дигиталните паричници се лесно достапни преку мобилни телефони обезбедува поголема финансиска вклученост на населението, а особено на оние од руралните средини што потешко пристапуваат до платежните услуги“, велат од Народната банка за „Блумберг Адрија“.

На страната на трговците, дигиталната валута е замена за готовината со помали оперативни ризици и трошоци, а може да даде придонес и за зајакнување на конкуренцијата во сферата на дигитални плаќања, како и намалување на даночното затајување.

Од НБРМ велат дека и покрај многубројните придобивки, целта на централните банки не е дигиталните валути целосно да го заменат кешот.

„Употребата на оваа форма на националните валути во ниту едно од сценаријата за иднината не може во целост да ја исклучи употребата на готовите пари за извршувањето на плаќањата, за што, впрочем, сведочи и вековна историја на нивната употреба во секојдневието. Оттука, и во нашите национални рамки готовината ќе продолжи да се користи, но очекувањата се дека со воведувањето на дигиталниот денар обемот би бил значително намален“, велат оттаму.

Дигиталните валути се пари, криптовалутите не се

Од земјите во регионот, според податоците на Атлантскиот совет, Црна Гора е лидер на полето на дигитализацијата. Лани во јануари, тогашниот премиер Дритан Абазовиќ на Твитер објави дека земјата заедно со „Рипл“ (Ripple – компанија што овозможува меѓугранични платежни решенија за банките и другите финансиски институции) почнува „пилот-проект за изградба на првата дигитална валута или стејблкоин за Црна Гора“.

Компанијата „Рипл“, која ѝ помага на Црна Гора во процесот на дигитализација, стои зад криптовалутата XRP, a земјата развива и концепт за прифаќање на криптовалутите.

Македонската централна банка, пак, не става знак на равенство меѓу дигиталните и криптовалутите затоа што единствената заедничка карактеристика на дигиталните и криптовалутите е нивната дигиталност.

„Издавањето на дигиталните валути се врши од страна на централните банки, давајќи им на економските агенти доверба во нивната вредност како суверени пари без разлика на формата во која ги издаваат“, велат од централната банка.

За разлика од валутите фиат (суверените) зад кои стојат централните банки, зад издавањето на криптовалутите не стои ниту една централна банка и, иако се нарекуваат валути, тие ги немаат карактеристиките на парите.

„Имено, ниту една од овие криптовалути не е прифатена како вообичаено средство за плаќање (зад нивното издавање не стои ниту една централна банка на суверена држава, туку непознат издавач), ниту се единица за пресметка и не се чувар на вредност. Оттаму, криптовалутите не се пари, не се девизи, а не се ни финансиски средства со познат издавач, заради што во глобални рамки имаат третман на криптосредства, за чијашто употреба и работа на платформите на меѓународно ниво се работи на поставување соодветна регулатива“, велат од НБРМ.