Да бидат евтини или да се само подизведувачи: Домашните градежници тонат

Градежништвото и годинава има лош старт. Во јануари 2024 во споредба со истиот месец во 2023 година се издадени само 256 одобренија за градба. Ова е за 34,4 отсто помалку споредено со јануари 2023 година. Вредноста на објектите за кои се издадени одобренија е за 52 милиони евра помала во споредба со минатата година.

И натаму изградбата на станови останува главна поткрепа на градежниот сектор во земјава. Две третини од издадените одобренија во јануари се однесуваат на објекти од високоградба, а само 18,8 се од нискоградба.

Градежниците не се оптимисти дека во текот на годината нешто може да се смени, затоа што нестабилноста продолжува, а инфлацијата и натаму ќе има влијание на економијата. Влијанијата ќе имаат ефект особено врз зголемувањето и нестабилноста на цените на одредени суровини и материјали, енергијата, а преку тоа и врз крајните цени на многу производи.

Дополнителен товар за домашните компании создаваат претстојните избори, кога процесите главно забавуваат, како и недостигот од работна сила. Во периодот од 2018 година до лани бројот на работници во секторот е намален за 6.000 лица.

Домашните компании се маргинализирани при изградбата на државни проекти

Потенцијалот на домашните градежни компании е неискористен и тие ги преживуваат најтешките моменти во поновата историја. Главната причина за ова е маргинализираноста при изградбата на големите државни проекти. Нив ги работат странски компании, а домашните се вклучени само како подизведувачи, што ги спречува да растат.

„Покрај соодветно планирани капитални проекти, државата треба да има визија како да обезбеди долгорочен напредок на градежништвото како економски сектор и да креира политики што ќе овозможат домашните градежни компании да стекнат референци што ќе придонесат за зголемување на нивната конкурентност и излез на странските пазари“, вели Андреа Серафимовски, претседател на Здружението за градежништво во Стопанската комора на Македонија.

Според него, ако на домашните компании им се даде можност да бидат носители на капиталните проекти, тоа за нив ќе значи зголемување на капацитетите, можност за развој, повеќе перспективи и со тоа поголем придонес во домашната економија.

„Поразувачко за домашниот пазар е тоа што кај нас 96 отсто од капиталните проекти ги градат странски компании, а потенцијалот на домашните останува неискористен, иако речиси и нема позначаен проект во минатото во кој не биле вклучени домашни градежни компании. Придобивките од ангажирање локални изведувачи се повеќебројни - домашните компании подобро ги познаваат националната легислатива и стандарди, имаат поголемо искуство во процедуралните аспекти на постапката за градење, запознаени се со временските услови, со климатските услови и со околината каде што се одвиваат градежните активности“, објаснува Серафимовски.

И Ивица Јакимовски од Градежната комора при Сојузот на стопански комори вели дека вклученоста на домашните компании во стратегиските проекти е мала.

„Во нискоградбата домашните компании се малку вклучени. Работите ги добиваат странски компании, потоа нашите фирми се вклучуваат како подизведувачи. Тоа не треба да биде така. Нашите компании мора да имаат предност. Сега се соочуваме со проблем кога домашните компании иако можат, не работат на големи проекти и со тоа тие го губат капацитетот“, вели Јакимовски.

Нема работа во странство ако не се работи дома

И тука се доаѓа до проблемот со неангажирањето на домашните фирми на странските пазари. Порано македонските гиганти работеа во многу земји, а сега бројките се поразувачки. Градежниците велат дека тоа е нормална ситуација - не може да работите надвор ако не работите дома.

„Странските пазари, особено по пандемијата, станаа тешко достапни за домашните компании, најмногу поради тоа што земјите од регионот, но и пошироко, најдоа начин како да ја поддржат домашната оператива и да ги зајакнат сопствените градежни капацитети. За жал, како што кажавме, кај нас ситуацијата е сосема поинаква“, вели Серафимовски.

Градежниците велат дека сега е вистинското време за креирање развојна стратегија. Во овој момент секторот е на крстопат и од нас зависи дали ќе тргнеме кон амбисот или кон успехот.

„Од вклученоста на домашните компании во претстојните проекти на двата паневропски транспортни коридори што минуваат низ земјава ќе зависи и колку тие ќе понесат референци, кои во иднина ќе придонесат за нивно враќање и поголем ангажман на странските пазари. Подигнувањето на конкурентноста и реализирањето на потенцијалот на домашните компании неминовно ќе придонесат и за подобар и позадоволен кадар од секој аспект“, вели Серафимовски.

Првиот чекор што треба да го преземе државата е да води сметка за „домашната компонента“ при тендерските постапки. Моменталната ситуација не го дозволува тоа затоа што проектите се финансирани од странски кредитори и на тендерите се поставуваат специфични услови без да се води сметка за локалниот контекст, па домашните компании не можат да се јават самостојно ниту да бидат лидери на конзорциум. Со проектите што се финансирани од домашниот буџет, проблемот е друг. Таму победува тој што нуди најниска цена.

„Поради тоа, референтни компании се доведуваат во ситуација во однос на првите проекти да работат како подизведувачи на странски компании, а во однос на вторите да се борат со нелојална конкуренција на пазарот што нуди многу ниски цени, кои не соодветствуваат со реалните“, вели Серафимовски.

Предизвици има и во секторот високоградба. Според Јакимовски, таму ангажманот на домашните компании е голем, но проблемите остануваат исти подолг период.

„Сè уште се бориме со бавните процедури за урбанистичко планирање. Деталните урбанистички планови или се укинуваат или не се носат. Постапките за издавање одобренија за градба и натаму се долги и кога на тоа ќе се додадат претстојните избори, можеме да кажеме дека во првата половина од годинава нема простор за оптимизам во секторот“, вели тој.

Со буџетот за годинава, Владата испланира 735 милиони евра за капитални проекти. Заклучно со 20 март се реализирани над 77 милиони евра или 10 отсто.