Грчката трагедија: Од јужнокорејски стандарди до балканска приказна

Економските судбини на земјите не се одредени од апсолутни, вечни закони. Низ историјата, релативните односи во богатството и стандардите меѓу земјите постојано се менувале. Богатството се создавало некаде и исчезнувало некаде, војните ја уништувале економијата за генерации граѓани, социоекономската стагнација ги осудувала општествата на заостанатост.

Постојат многу примери за такви промени. Аргентина на почетокот на 20 век била попросперитетна од поголемиот дел од Европа, Африка во првата половина на 20 век била поблиску до Европа во однос на стандардите отколку Азија, Ирска пред 1990-тите била синоним за сиромаштија во споредба со остатокот од Европа итн. Еден од посовремените примери за релативна економска регресија е Грција, која, според повеќето параметри, сè уште не се вратила на нивоата на стандардите од пред 2008 година.

Од економската трагедија на Грција можат да се извлечат голем број лекции, која од земја што ѝ конкурираше на Јужна Кореја во однос на стандардите падна на толку ниски нивоа што, според некои параметри, веќе не е ни најразвиената земја на Балканскиот Полуостров.

Како што обично се случува кога ќе се дојде до трагедија, сите бараат некого да обвинат. Некои веруваат дека таканаречената „Тројка“, која ги вклучува Европската централна банка (ЕЦБ), Европската комисија (ЕК) и Меѓународниот монетарен фонд (ММФ), најмногу е виновна за економскиот колапс на Грција по 2009 година.

Голем дел од вината се префрла на грчките влади до 2008 година, еднакво левичарската (ПАСОК) и десничарската (Нова демократија), кои, преку корупција и лошо управување, ја доведоа земјата до катастрофална ситуација.

Тоа се главните виновници, но може да се набројува уште, како на пример зависност од туризмот, преголема социјална држава, живеење во долгови, лаги и манипулации, недостиг од иновации, даночна евазија и лош даночен систем, широкораспространета корупција во општеството и прекумерна регулација. Всушност, листата продолжува, но логиката е иста: Грција номинално беше високоразвиена земја на исто ниво со Јужна Кореја, но структурно не се ни приближи до тоа да го заслужи тој статус. Почетокот на кризата само го разоткри овој факт.

Од рангот на Јужна Кореја до Балканот

Најдобар општ индикатор за економијата е бруто-домашниот производ (БДП). Со набљудување на движењето на БДП по жител во Грција, Јужна Кореја, Словенија, Хрватска и Романија од 1990 до 2024 година, може да се следат економскиот раст и подем на Грција.

Без оглед на тоа дали се мери номинално или е приспособен за разликата во цените, јасно е дека Грција економски се развивала на ниво на Јужна Кореја до 2009 година. Оттогаш, Грција е во голем пад, а Јужна Кореја брзо закрепнува.

Земјата запаѓа во големи проблеми, а во номиналниот БДП по жител Словенија веќе ја надмина во 2012 година, додека во БДП по жител приспособен за разликата во цените во 2018 година ја надминаа Хрватска и Романија.

Некогаш над просекот на ЕУ, денес под просекот 

Не станува збор само за заостанување зад наведените земји, туку за општо релативно заостанување зад целата ЕУ, а со тоа и зад остатокот од светот. На почетокот на 21 век Грција беше на 94 проценти од просекот на ЕУ во однос на реалната индивидуална потрошувачка (англиски: AIC), Словенија на 79 проценти, Хрватска на 54 проценти и Романија на 32 проценти. До 2008 година Грција беше пред просекот на ЕУ, а другите земји го достигнуваа.

Таа година Грција беше на 104 проценти од ЕУ, Словенија на 82 проценти, Хрватска на 66 проценти и Романија на 54 проценти. Потоа започна грчката трагедија: економски пад, проблеми со отплатата на јавниот долг, намалување на социјалните права и пад на реалните плати.

До 2024 година Грција паѓа на 81 процент од ЕУ мерено според реалната индивидуална потрошувачка (AIC), 23 процентни поени помалку отколку во 2008 година и 13 процентни поени помалку отколку во 2001 година. Некои земји имаат периоди што ги нарекуваат и опишуваат како изгубени децении. Според сите извештаи, Грција го изгуби првиот четврт век. Словенија ја престигна во 2018 година, Романија во 2020 година, а Хрватска би можела наскоро.

Создавање илузии со високо задолжување

Глобалната финансиска криза ја погоди Грција особено силно од неколку причини. Во суштина, земјата се „преправаше“ дека е многу побогата отколку што всушност беше. Таквата илузија беше создадена првенствено од високото задолжување на владата, високите социјални трошоци, нереалните плати во јавниот сектор и дарежливите пензии во однос на продуктивноста на економијата.

Грчкото економско чудо, периодот од 1950 до 1973 година со високи стапки на економски раст, исчезна. Осумдесеттите години од минатиот век беа деценија на економска стагнација. Но децениите на висок раст оставија солидни јавни финансии со ниски нивоа на долг. Грците се обидоа да го искористат тоа за да започнат нов циклус на раст.

Во втората половина од 1990-тите се чинеше дека успеа. Но јавниот долг веќе се искачи на повеќе од 100 проценти од БДП до крајот на 1990-тите. Не е изненадувачки, со оглед на тоа што буџетскиот дефицит ретко паѓа под 7 проценти од БДП во која било година од 1980 година.

Некои аналитичари веруваат дека високиот долг на Грција ѝ овозможил да ѝ се приклучи на еврозоната во 2001 година, бидејќи можела да позајмува многу поевтино отколку кога имала сопствена валута. Во принцип, таа го искористила фактот дека дели валута со земји како Германија, што ѝ овозможило да позајмува по пониски каматни стапки. Но длабоките дефицити и растечкиот долг започнале долго пред да ѝ се приклучи на еврозоната.

Грција ја дочека најголемата глобална криза во историјата (или втората по големина, во зависност од методологијата) со јавен долг од 110 проценти од БДП и дефицит што тогаш веќе три децении се движеше помеѓу 5 и 12 проценти од БДП годишно.

Долговите дојдоа за наплата

Проблемите брзо се кристализираа по почетокот на кризата. Во 2009 година стана јасно дека Грција е на работ на банкрот бидејќи, поради остриот економски пад, паднаа и буџетските приходи, што ја отежнуваше отплатата на долгот.

Единствениот начин да се отплати стариот долг што достасуваше беше да се земе нов заем. Но инвеститорите видоа дека на Грција ќе ѝ биде многу тешко да го врати долгот, па затоа побараа високи каматни стапки.

Банкротот беше сигурен, но бидејќи Грција беше дел од ЕУ и еврозоната, тоа не требаше да се дозволи затоа што можеше да доведе до колапс на целиот финансиски систем. Серија преговори со таканаречената „Тројка“ простија долгови во вкупен износ од околу 100 милијарди евра и заеми од ЕУ, ММФ и други членки на ЕУ (особено Германија) од приближно 300 милијарди евра.

Нова надеж и стари проблеми

Периодот по 2009 година беше бурен, но никој не успеа да ги реши горливите проблеми. Дури и изборот на популистичката социјалистичка партија Сириза не промени ништо. Децениите во кои имаше расипнички јавни финансии, даночна евазија, корупција, фалсификување на официјалната статистика за износот на јавниот долг, дефицитарно трошење и неодржливи социјални програми дојдоа за наплата. Сметките мораа да се средат и тој процес беше болен. Никакво релативизирање и префрлање на вината не можеше да го спречи тоа. А левичарско-популистичката Сириза (целосното име е Коалиција на радикалната левица - прогресивна алијанса) брзо ги напушти своите радикални планови, сфаќајќи дека не може да се справи со грчката трагедија.

По пандемијата од 2020 година, сепак се појавија знаци на закрепнување. Јавниот долг беше под 160 проценти од БДП во 2024 година, 30 процентни поени помалку отколку во 2018 година. Растот на БДП се врати, стапката на невработеност е 8 проценти, што е големо подобрување во споредба со 15-20 проценти пред неколку години, а извозот е многу поголем. Долгорочните мерки за штедење и намалувањето на јавните трошоци дадоа плод, а во 2024 година дури и забележа суфицит во државниот буџет, што е огромна промена за земја што со децении работеше со годишен дефицит помеѓу 5 и 12 проценти.

Но деновите кога беше на исто ниво со Јужна Кореја во однос на стандардите ќе биде тешко да се вратат. Во моментов се бори да не биде престигната од Хрватска и Романија. Во некои аспекти, тие веќе го сторија тоа. Просечната плата во Хрватска е номинално повисока за приближно 350 евра, а кога се приспособува на разликите во цените, сите земји на Балканскиот Полуостров, освен Албанија, имаат повисока просечна нето-плата.

Најлошото за Грција заврши, но големиот број структурни проблеми од периодот пред 2009 година не се коригирани. Прогнозираниот раст на БДП од 2 до 2,5 проценти годишно во следните неколку години не е доволен за да се сврти процесот на релативна регресија. Децениите на лоши макроекономски политики, корупција, даночна евазија, недоволно инвестирање, ниско ниво на иновации и нереално дарежливо социјално трошење го зедоа својот данок врз Грција, со високи каматни стапки. Тој долг сè уште се враќа. 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар