.webp){kind=icon}
Оваа, 2023 година ја почнуваме со нова даночна политика. Реформата беше најавена уште летоска, но јасна слика за тоа што ќе треба да плати бизнисот доби дури на крајот на декември.
Според планираното во моментот кога даночната реформа беше најавена, буџетот за 2023 година требаше да добие околу 100 милиони евра повеќе како ефект од дополнителните даночни мерки. Во моментот кога беше презентирана (1.12.2022) беше речено дека преку измените во државната каса ќе се слеат околу 70 милиони евра затоа што државата се откажала од оданочувањето за кое бизнис-заедницата покажала отпор.
Сепак, на крајот на минатата недела, јавноста ја слушна дефинитивната пресметка за тоа колку ќе ќари буџетот од новата даночна политика, која власта ја пеглаше половина година. На веќе планираните и вкалкулирани во буџетот 70 милиони евра треба да се додадат дополнителни 90 милиони што ќе треба да ги платат најуспешните компании во земјава на име на данок на екстра-профит. Или ефектот врз буџетот, наместо првичните 100, ќе изнесува 160 милиони евра.
Од политиките на власта во однос на даноците се незадоволни и најмалите, микрофирми, но и најголемите компании од групата топ 100. Денеска „Блумберг Адрија“ анализира што најмногу ги налути компаниите.
Укинати ослободувања
Трн во око на најмалите компании во земјава им е измената во Законот за добивка, со која сите микрофирми со промет до 50.000 евра веќе нема да бидат изземени од плаќање на данокот. Тоа ќе значи згаснување на семејните компании, велат бизнисмените.
Со измените во законот се опфатени дури и малите занаетчии ако се регистрирани како ДОО или како ДООЕЛ. Единствени што остануваат ослободени се занаетчиите.
„Во однос на предлог-измените, самостојните вршители на дејност занаетчии регистрирани во согласност со Законот за вршење занаетчиска дејност не се опфатени затоа што самостојниот вршител на дејност занаетчија не плаќа данок на добивка. Но последици од донесувањето на оваа законска измена ќе имаат сите што вршат занаетчиска дејност и при регистрација на фирма избрале да се регистрираат како ДОО или ДООЕЛ. Фирмите што се регистрирани како ДОО и ДООЕЛ досега не плаќаа данок на добивка доколку остваруваа приход до три милиони денари. Со новите предлог-измени ќе имаат дополнително даночно оптоварување“, објаснува за „Блумберг Адрија“ претседателот на Занаетчиската комора на Скопје, Горан Ристовски.
Горан Ристовски / Блумберг Адрија
Од Сојузот на стопански комори велат дека токму оваа одредба ќе затвори голем дел од семејните фирми.
„Многу сме изненадени од овој предлог-закон. Без никаква најава законот е директно даден во Собрание, што ќе значи дека се опфаќаат токму оние што се најранливи, особено во текот на оваа енергетска криза, на зголемени инфлаторни движења, и ќе влезат во системот на оданочување. Тоа е сериозен удар врз овие мали семејни компании и апелираме предлог-законот да се повлече“, рече Габриела Кулебанова, потпретседателка на Сојузот на стопански комори, во гостувањето на Блумберг Адрија ТВ.
Се укинуваат и ослободувањата по основа на данокот на личен доход, за приватното здравствено, пензиско и животно осигурување.
„Бидејќи ова се смета за влог надвор од системското решение што го имаме, сметаме дека ослободувањата по основа на премии во доброволен пензиски фонд во име и за сметка на работниците, премии за осигурување живот во име и за сметка на работниците, премии за дополнително здравствено осигурување во име и за сметка на работниците веќе ја постигнаа целта. Значи, овие ослободувања имаа цел да ги развијат приватните пензиски фондови и животното осигурување, како и приватното здравствено осигурување. Бидејќи пазарот покажа дека функционира, сметаме дека овие ослободувања ја постигнаа целта и им завршува векот на траење, па затоа сега ќе влезат во даночната основа“, рече министерот.
Ќе се плаќа и данок на капиталната добивка, што според Македонската берза се прави во многу лошо време.
„Моментот да се почне со оданочување на капиталните добивки од тргувањето со хартии од вредност на домашниот пазар е неповолен. Оваа година состојбите се влошени и како промет и како ценовни движења на берзата. Физичките лица креираат околу 60 отсто од куповниот промет и оданочувањето на капиталните добивки ќе предизвика одредени негативни импликации на страната на побарувачката“, велат од берзата за „Блумберг Адрија“.
„За разлика од капиталните добивки, каматите од депозитите нема да се даночат сè додека земјава не влезе во Европската Унија“, објасни министерот, иако и за нив претходно беше најавено дека ќе бидат оданочувани од 1 јануари в година.
Според Македонската берза, овој сегмент од даночната реформа е дискриминирачки.
„Со овој потег, инвестирањето на берзата повторно добива понеповолен даночен третман во однос на вложувањето во банкарски депозити“, велат оттаму.
Данок на екстра-профит
Во јавноста најмногу врева крена дополнителниот данок на добивка, или т.н. дополнителен данок на добивка, кој ќе изнесува 30 отсто и ќе се плаќа само еднаш, во текот на 2023 година за изминатата 2022 година. Ќе го платат фирмите што лани имале над 20 отсто поголема добивка по просекот за претходните четири години. Со 30 отсто ќе се даночи добивката над тие 20 проценти. За големите компании, ова е казна за успешните.
„Со предложениот концепт на оданочување, кој претпоставува споредба на остварениот просек на добивките во претходните четири години и добивката во 2022 година, во неповолна положба се доведуваат компании што инвестирале во претходните години, а остварувале помала добивка, во споредба со потенцијално зголемената добивка во 2022 година, која би ја оствариле како резултат на инвестиции, зголемена ефикасност во работењето и зголемена продуктивност на вработените“, велат од Стопанската комора на Македонија.
„Со оваа давачка што се воведува на крајот на годината се праќа многу лоша порака до фирмите – немојте да имате добри резултати. Посебен проблем е што само три земји во Европа досега воведоа ваков данок: Велика Британија, Италија и Хрватска. Повторно сме пред сите други“, велат од Сојузот на стопански комори.
Најлошо од сè при воведувањето на новиот данок е времето, велат од ИТ-комората во земјава.
„Проблемот со данокот на екстра-профит е времето кога се реализира. Не може на крајот на декември компаниите да не знаат што ќе плаќаат следната година. Не е проблем плаќањето, туку времето кога се најавува тоа. Имаше времиња кога ние плаќавме и по 40 отсто данок, но знаевме дека ќе плаќаме. Даночната политика мора да е конзистентна, истите правила мора да важат барем пет години“.
Од Комората на северозападна Македонија ќе бараат одложување на данокот.
„Компаниите се подготвени да делат дел од својот профит, но клучен е пристапот, за да имаме фер оданочување. Следствено, предложениот пристап на Министерството за финансии не е прифатлив зашто ги опфаќа сите сектори. Истиот тој треба да се насочи кон фирмите што реално најмногу профитирале од кризите“, велат од СКСЗМ.
Реформа без реформирање на даночниот систем
Со даночната реформа, Владата одлучи да ја прошири даночната основа за данокот на додадена вредност на основните прехранбени производи. Сега некои луксузни стоки за прехрана, како што се тартуфи, перки од ајкула, месо од делфин итн., наместо со пет, ќе се даночат со ДДВ од 10 отсто. По основа на овој данок, државата в година планира да собере досега рекордни близу 1,3 милијарда евра.
Она што најгласно беше најавувано, воведувањето прогресивен данок за тие што заработуваат повеќе, сепак, сега нема да се случи. Но тоа не значи дека државата се откажала од зголемениот данок за богатите.
Заменик-министерот за финансии Филип Николоски во изјава за Блумберг Адрија ТВ рече дека така како што бил конципиран, прогресивниот данок не бил правичен и дека Владата сега ќе бара модел за даночење по домаќинство наместо по лице.
Филип Николоски / Блумберг Адрија
„Има семејства со четворица возрасни каде што само еден од нив е вработен и има плата од над 100.000 денари и со тој модел ова лице ќе подлежи на прогресивно оданочување. Меѓутоа, може да се случи во едно семејство да има четири лица што се полнолетни, работат и имаат плата од 80.000 денари. Во тој случај никој од нив не би подлежел, според постојниот модел, на прогресивно оданочување и тоа не е фер. Нашата цел е да работиме на модел каде што ќе има фер и правичен систем и каде што ќе се опфатат лицата на ниво на семеен буџет“, вели Николоски.
За експертите, измените што Владата долго најавуваше дека ќе бидат во правец на зголемување на праведноста на даночниот систем не се случија и сè што се доби е „козметичка измена“
„За жал, мислам дека и оваа ’даночна реформа’ генерално пропушти да направи борба против сивата економија. Некако имам чувство како некој да си врза во крпче дека намалувањето на даночните ослободувања, односно даночните намалувања де факто се борба против сивата економија. Станува збор за законски решенија, за законска ’евазија’, бидејќи државата со тоа сакала да креира некакви политики. Ние бараме сериозна борба на терен, бидејќи процентот на сива економија во Македонија е исклучително голем и тука препознаваме базен на неискористени можности за собирање на јавните приходи“, вели даночниот експерт Павле Гацов за ТВ Блумберг Адрија.
Приходите во буџетот планирани на рекордни нивоа
И со ваквата даночна реформа, а без парите од данокот на екстра-профит (за кој опозицијата најави дека ќе го блокира), приходите во буџетот по основа на данок на добивка и персоналец се проектирани на највисоко ниво досега, односно на 670 милиони евра, или 84 милиони евра повеќе од 2022 година.
