План: Недостигот од наставници ќе се реши со затворање училишта?

Училиштата во земјава во моментов имаат распишано огласи за вработување на 65 наставници по математика, 59 наставници по физика и 44 наставници по хемија, покажуваат податоците на Агенцијата за вработување (АВРМ) заклучно со 21 февруари.

Податоците, пак, од евиденцијата на невработени на Агенцијата покажуваат дека невработени лица што можат да ги пополнат овие работни места има многу малку. Како невработени се водат само пет лица што можат да ги пополнат празните места по математика. Ништо подобра не е ситуацијата ни со другите природни науки.

„Со години земјава се соочува со недостиг од наставен кадар по одредени предмети, а најчесто математика, хемија, физика. Нема доволен интерес кај младите да ги избираат високообразовните установи што нудат студиски програми во овие области и поради тоа не се продуцираат доволно кадри што би требало да ги преземаат позициите на веќе ангажираниот кадар во училиштата, кој, секако, кога-тогаш заминува во пензија и мора некој да го наследи“, велат од Министерството за образование (МОН).

Нема оптимизам ни дека состојбата ќе се смени во наредниот период затоа што „квотите што денес ги има Природно-математичкиот факултет (ПМФ) за наставните насоки, одамна не се исполнуваат целосно. Тие се во постојан пад. Можам да кажам дека тоа е тренд што трае во последниве петнаесет-дваесет години“, вели во изјава за „Блумберг Адрија“ деканот на факултетот Даворин Трпески.

Од три до десет студенти годишно на овие насоки

Според Трпески, ситуацијата е повеќе од алармантна. Тоа се должи и на иселувањето и на намалениот наталитет. Трендот што почнал пред околу 20 години со намалување на бројот на студенти по физика, продолжил со намалување на интересот за математика и хемија. Во последните години сè помалку деца покажуваат интерес за студирање и биологија и географија.

„На ниедна од наставните насоки не се пополнува целосно предвидената и одобрена квота. Имено, во последниве години бројот на запишани студенти се движи од околу три до околу десет студенти годишно по насока. Но, мора да се напомене дека некои од нив се откажуваат од студиите од различни причини и на крајот бројот на дипломирани не го отсликува бројот на оние што се запишале“, објаснува Трпески.

Зошто младите не ја сакаат училницата? „Платите се само една од причините“, вели Јаким Неделков, претседател на најголемиот синдикат во образованието СОНК. Заклучно со декември, просечната плата во секторот изнесува 37.742 денари и е под просечната на државно ниво. Во последните десет години просечната плата на годишно ниво е зголемена за над 200 евра, но и натаму е неатрактивна, вели синдикалниот лидер за „Блумберг Адрија“.

„Во моментов најголем проблем се предметите од корпусот природни науки, сите предмети, математика, физика, хемија, биологија. Не само што нема наставници туку на овие насоки нема ни студенти. Тоа е така затоа што наставничката професија е деградирана целосно. Сите придонесоа за тоа, и политичките партии и родителите, затоа никој не сака да ја работи“, објаснува Неделков.

Ни стипендиите од 300 евра месечно не ги вратија студентите

Интересот за студирање на наставните насоки што треба да обезбедат кадар за дефицитарните предмети не го разбудија ни стипендиите што ги нуди МОН.

„МОН доделува стипендии за студенти што се запишани или ќе се запишат на студиските програми по математика, физика и хемија и ќе остварат просечен успех од минимум 7,00 во текот на претходното образование на соодветната високообразовна установа. Тоа се највисоките стипендии што ги доделува МОН за студирање на домашните високообразовни установи и изнесуваат 300 евра на месечно ниво“, велат надлежните.

На ПМФ, најдобрите студенти се делумно ослободени и од партиципација и од школарина. Трпески вели дека се прават напори за да се подобрат условите за студирање, но потребна е поголема поддршка од државата, потребна е сериозна образовна стратегија.

Даворин Трпески, декан на ПМФ/Приватна архива

„Интервенциите што беа направени пред околу осум-девет години преку доделување стипендии од страна на Владата на Македонија на студенти што студираат физика, хемија и математика, можеби не ги дадоа очекуваните резултати, но не треба да се откажуваме, туку треба да ги надградиме. Веројатно во продолжение би требало заеднички и посериозно да работиме на целосно деполитизирање на образованието. Понатаму, да ги поддржиме наставниците во работата и да им помогнеме да им се вратат дигнитетот и влијанието, но и значително да им биде подобрена нивната материјално-финансиска состојба“, вели Трпески.

Деканот вели дека и општините треба да дадат придонес во овој правец со тоа што ќе ги ревидираат стипендиските програми. Сега се случува општинските администрации да делат стипендии за студирање на приватните универзитети што не образоваат наставен кадар што е дефицитарен, а во исто време да бараат од факултетот студенти што ќе ги пополнуваат празните места во училиштата.

Намалување на бројот на училишта е едно од решенијата

Недостигот од наставници оди паралелно со намалувањето на бројот на деца во училиштата. Од 2000 година до ланската учебна година бројот на ученици во основните училишта е намален за над 65.000. Проблемот особено е голем во руралните средини, каде што во една паралелка има само по пет-шест деца.

Според податоците на УНИЦЕФ, во земјава неприспособената училишна мрежа придонесе во 60 отсто (518) од училишните објекти, главно во руралните средини, да одат само 10 отсто (1.850) од учениците. Преостанатите 90 отсто од учениците одат во релативно мал број училишта, па некои од нив се преполни и работат во две смени, што не остава доволно простор за дополнителни часови и воннаставни активности.

Паралелно, анализите на организацијата покажуваат дека, и покрај малиот број деца, бројот на наставници бил во постојан пораст.

„Во 2001 година на секој наставник имало во просек по 18 ученици, додека во 2023 година на еден наставник имало само девет ученици. Во некои училишта поради несоодветна распределба на кадарот има повеќе наставници од ученици. Тоа придонесува за создавање голем број паралелки со мал број ученици, па, така, само 13 општини го исполнуваат законски предвидениот минимум од 20 ученици во паралелка“, објаснуваат од канцеларијата на УНИЦЕФ во Скопје за „Блумберг Адрија“.

Токму поради тоа МОН, заедно со УНИЦЕФ и Светската банка, влегува во проект за оптимизација на училишната мрежа. Пилот-проектот се спроведува во 10 општини: Берово, Валандово, Чаир, Гевгелија, Куманово, Кичево, Струга, Гостивар, Битола и Желино.

Проектот, според УНИЦЕФ, превидува реорганизирање на паралелките за да се постигне оптимален број на ученици во паралелка, префрлање на учениците од многу малите училишта во најблиските училишта што обезбедуваат соодветни услови за квалитетна настава, обезбедување превоз за сите ученици што треба да патуваат, прераспределба на кадарот, обезбедување можности за дополнителна настава и воннаставни активности. Дополнително, во оние училишта во кои има неискористен простор, се предвидува пренамена на тој простор за отворање градинки (затоа што мрежата на градинки е помалку развиена низ целата земја) и давање други услуги на заедницата.

„Така ќе се обезбедат квалитетни услови за настава не само во урбаните туку и во руралните средини, онаму каде што ќе има потреба поради поголема социјализација на учениците што учат во средина со само неколку ученика, истите тие да бидат вклучени во поголема училишна средина, во согласност со реонот од кој доаѓаат. Наедно, со оптимизацијата ќе се обезбеди простор за подолг престој на учениците во училиште, во согласност со концепцијата за основното образование“, велат од МОН.

За и против намалувањето на бројот на училишта

Оптимизацијата треба да ги опфати сите општини, но за да се случи тоа,  треба да биде усвоена новата формула. За ова во Заедницата на локални самоуправи (ЗЕЛС) нема консензус, иако се воделе долги дискусии.

Првиот човек на ЗЕЛС, Орце Ѓорѓиевски, за „Блумберг Адрија“ вели дека теоретски ова прашање е многу лесно да се реши, во практика станува збор за болен и сложен процес.

„Не смееме да дозволиме цели области да ни останат без население и сите да ги насочиме да се преселуваат во поголемите градови или во Скопје. Процесот треба и мора да биде обратен. Не само што треба да инвестираме во помалите градови и села да има училишта туку треба да се размислува и чекор подалеку. Зошто да не направиме вистинска децентрализација? Зошто и некои од државните институции да не бидат сместени таму? Да поттикнеме развој на тие места и да ги заживееме, наместо да им ги затвораме училиштата и самите да ги празниме селата, помалите градови и државата. Затоа централната власт треба да има добар план и да инвестира, за почеток токму во училиштата во руралните предели“, вели тој.

Орце Ѓорѓиевски, претседател на ЗЕЛС

Тој додава дека е точно оти трошоците за одржување на овие училишта се големи, но и проектот сам по себе предвидува трошоци затоа што децата ќе треба да се носат од селата по градови за да следат настава, а во селските училишта пак ќе треба да се вложи за да се пренаменат.

„Па, кога е веќе така, зошто сега не вложиме во нив и да ги направиме едни од најдобрите училишта, што ќе претставуваат потврда дека навистина им мислиме добро и на тие деца и на тие наши сограѓани во тие рурални средини. Она што ние би им го дале со затворањето на училиштето е само уште еден дополнителен аргумент да си заминат од своето гнездо или, уште полошо, да останат гневни и незадоволни“, вели Георгиевски.

Од УНИЦЕФ велат дека искуствата од други европски земји што поминале низ овој процес се позитивни.

За Македонија најрелевантно е искуството на Португалија, каде што пред оптимизацијата состојбата била иста – голем број училишта со малку ученици и, обратно, пренатрупани училишта во градовите.

Учениците од помалите училишта биле префрлени во поголеми училишта, во кои се организирале целодневна настава и други активности со кои се збогатила наставната програма. За Португалија е интересно што процесот на оптимизација е помогнат со инвестиција од 400 милиони евра од Европската Унија, кои биле употребени за модернизација на постојните училишни објекти и изградба на нови. Обезбедена е и финансиска поддршка за организирање училиштен превоз бидејќи промените на училишната мрежа ги зголемиле потребите за превоз на учениците. Истовремено, за да се намалат трошоците, формирани се училишни кластери што сочинуваат група од повеќе училишта во едно подрачје, а кои имаат заедничка администрација и менаџмент, и каде што промените во бројот на ученици во поединечните училишта лесно се решаваат со пренесување на наставниците и другите ресурси од едно во друго училиште“, објаснуваат од организацијата.

Слични проекти со добри резултати се спроведени и во Бугарија, Норвешка и во Полска.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар