Развој на приватното пензиско осигурување за помал одлив на работници

Македонија подолг период се соочува со масовно иселување, што придонесува за намалување на работната сила и само дополнително го зголемува негативното влијание врз пазарот на трудот предизвикано од континуираното стареење на нацијата односно од падот на наталитетот. Истовремено, во државата постои сива економија што го поткопува финансискиот систем и многу лица што работат како фриленсери или на црно не се пензиски осигурени, што во иднина може да биде голем проблем за финансиската стабилност на земјата, бидејќи по завршувањето на нивниот работен век тие би станале товар на државата. Ваквите демографски и економски предизвици се причина повеќе за дополнителен развој на тростолбниот пензиски систем односно приватното пензиско осигурување, бидејќи искуствата одамна покажуваат дека првиот столб базиран на генерациска солидарност е неодржлив и дека без оплодување на средствата на осигурениците што се влеваат во вториот и третиот столб во иднина би била загрозена социјалната сигурност на населението.

За да понуди квалитетни решенија за оваа проблематика, македонската редакција на „Блумберг Адрија“ на тркалезната маса „Not so small talk“ ги покани претставниците на трите пензиски друштва во Македонија. Во рамките на дебатата разговаравме со Весна Стојановска, претседателка и членка на Управниот одбор на „КБ Прво пензиско друштво“, Петар Талески, член на Управниот одбор на „Сава пензиско друштво“, и Тихомир Петрески, претседател и член на Управниот одбор на „Триглав пензиско друштво“. 

Блумберг Адрија

Потребни се поголеми даночни олеснувања  

Во Македонија со години се одложува оданочувањето на депозитите во банките, а од друга страна се укинуваат или намалуваат даночните олеснувања за приватното пензиско штедење. Според нашите соговорници, треба да има континуитет во даночните олеснувања и дополнително да се размислува за нови даночни поволности за членување во доброволните пензиски фондови, бидејќи од тоа би имале придобивки и граѓаните односно работниците, компаниите и државата. 

„Ние имавме одредени даночни поволности за доброволното пензиско штедење, но пред две години со законски измени тие беа намалени. Практично, за индивидуалецот сега нема никакви даночни поволности, а за компаниите има многу мали даночни поволности односно признаен трошок во даночниот биланс“, вели Стојановска.

Според неа, погрешно е да нема континуитет во даночните олеснувања бидејќи и доброволното пензиско штедење е социјална категорија.

„Образложението за отстранување на даночните олеснувања за штедење во доброволниот пензиски фонд беше дека во изминатиот период од 10-15 години, колку што трае овој бизнис, недоволно е развиено доброволното пензиско штедење. Во светот не постои таков третман за даночните поволности за пензиско штедење, односно некој да каже ви даваме одреден период да го развиете бизнисот. Погрешно е да нема континуитет во даночните олеснувања, бидејќи поволностите се за членовите и нивните средства, за поттикнување дополнително штедење, за зголемување на бројот на членови и зголемување на износот на пензиските заштеди. Не гледам оправданост во укинувањето на олеснувањата, кои и без тоа не беа големи“, вели Стојановска.

Весна Стојановска, претседателка и членка на Управниот одбор на „КБ Прво пензиско друштво“

Во однос на прашањето што треба да се направи во оваа сфера, Стојановска посочува дека треба да се размислува за промени. 

„Ова е социјална категорија. Ако велиме дека во Република Северна Македонија пензискиот систем се базира на три столба, тогаш треба да постои некакво даночно олеснување за сите столбови. Значи, пензијата од ПИОСМ, пензијата од задолжителниот фонд и пензијата од доброволниот фонд. Ние кај задолжителниот фонд одбиваме и уплаќаме десет проценти на име на персонален данок при исплата на пензијата. Тука исто така имаше иницијативи за промени, односно барем некаков вид олеснувања. Со доаѓањето на периодот на исплата на пензии сериозно треба да се размислува за промени и притоа да се земе предвид дека станува збор за социјална категорија. Во делот на доброволните фондови, сметам дека треба да постојат горни лимити на ослободување, како што постојат секаде во светот, и тие да не бидат временски ограничени, туку да постојат во континуитет“, вели Стојановска.

Во тој контекст Талески го посочува примерот со обврската на работодавците да исплаќаат регрес за годишен одмор односно популарниот К-15.

„Државата треба да воведе мерки за стимулирање. Ако државата не ги обврзеше компаниите преку колективен договор да исплаќаат К-15, повеќе од 90 проценти од вработените немаше да знаат дека К-15 постои и што значи тоа. По истиот пример, државата може да спроведе механизми за да направи иницијативи приватниот сектор преку колективни договори да уплаќа во доброволно пензиско осигурување, а тие уплати нема да повлекуваат инфлациска спирала туку ќе бидат средства што се заштедени и ќе имаат намена за инвестирање во економијата, што пак ќе придонесе до раст на вкупната економија во државата“, вели Талески.

Тој додава дека е повеќе од јасно дека во моментов има одлив на работна сила односно нема доволно работна сила во Македонија.

„Затоа, државата е таа што има моќ и која треба да биде проактивна и на некој начин да ги натера компаниите да уплаќаат за вработените во доброволното пензиско осигурување. На почеток тоа може да биде некаква минимална почетна сума, но на тој начин ќе се задржат работниците и тие самите повеќе ќе се освестат за значењето на доброволното пензиско штедење. Само така ќе стигнеме до колективна свесност дека станува збор за дејност што треба да се развива за донекаде да се помогне и во решавањето на демографскиот проблем во Македонија. Доброволното пензиско осигурување дава поголема финансиска сигурност за секого што го користи, а поголемата финансиска сигурност, односно финансиската безбедност е еден од мотивите за враќање во државата и намалување на неизвесноста на иднината и животот дома“, вели Талески.

Петар Талески, член на Управниот одбор на „Сава пензиско друштво“

Според него, на тој начин освен што државата би била проактивна кон задржување на вработените во земјава, донекаде ќе се осигури и дека утре пензионерите нема да бидат на нејзин товар односно на буџетот, како што е сега.

Петрески укажува уште на една можна придобивка од поттикнување на зачленувањето во доброволните пензиски фондови.

„Околностите, масовната дигитализација, како и следењето на светските трендови, придонесоа многу млади да работат оддома и да вршат услуги за странски компании. Тоа се значителни приходи, кои надлежните органи прават обиди да ги оданочат. Сметам дека овие граѓани се одлична целна група и треба да се работи на нивното едуцирање и поттикнување за уплата  на дел од остварените приходи во доброволните пензиски фондови на лични индивидуални сметки. Тие можеби сега се задоволни од примањата што ги остваруваат, но во иднина повторно може да се случи да бидат на товар на ПИОСМ, под претпоставка да останат да живеат во земјава“, вели Петрески.

Тихомир Петрески, претседател и член на Управниот одбор на „Триглав пензиско друштво“

Тој објаснува дека е потребно сеопфатно согледување на големата слика, не само на одделното функционирање на еден или друг пензиски столб.

„Даночните олеснувања, како што беа структурирани, не претставуваа губиток за државата по основ на ненаплатен персонален данок на доход, туку само негова одложена наплата, со цел стимулација на штедењето во активните работни години. Дополнително, голем процент од пензиските заштеди се пласира во инструменти на домашниот пазар преку кои државата ги финансира своите тековни потреби. Кругот е тој, создаден е за заедничка бенефиција на сите чинители. Всушност, ние како институционални управувачи со пензиските фондови целосно прудентно ги чуваме и заштитуваме средствата на осигурениците. Самиот факт што остварените номинални приноси од управувањето на фондовите се многу блиски до реалните, и покрај континуирано високата стапка на инфлација во последните години, покажува дека сме чинители од доверба“, вели Петрески.

Демографски предизвици

Ризикот во однос на демографското стареење на нацијата одамна е препознаен од научната фела и всушност е земен предвид односно е една од причините за реформата на системот за пензиско осигурување. Меѓутоа, како што вели Талески, тогаш не било земено предвид масовното иселување на граѓаните, што претставува уште поголем проблем, бидејќи нашата држава денес се соочува со хроничен недостиг од работници, особено во занаетчиските и услужните дејности.

„Така што објективно е да се размислува дека во одреден период ќе ни треба дотур на работна сила во државата. Државата треба поинтензивно да започне со имплементирање на стратегијата за привлекување работници од странство што, се разбира, би биле дел од системот за пензиско осигурување и да настојува да ги врати назад оние што заминале“, вели Талески.

Стојановска повторува дека една од причините за формирање на капитално финансираното пензиско осигурување е токму демографското стареење на нацијата. 

„Поради тоа што населението во иднина сè повеќе ќе старее беше потребно да се реформира пензискиот систем, бидејќи таков каков што беше би бил неодржлив. Тоа значи дека од тековните уплатени придонеси за пензиско и инвалидско осигурување во ПИОСМ не би можело да се покриваат тековните пензии. Поради тие причини сè повеќе земји применуваат повеќестолбен систем како нашиот. Демографската структура се менува и ќе се менува“, вели Стојановска.

Блумберг Адрија

Таа информира дека ние во моментов имаме стапка на фертилитет од 1,6, а за да расте работоспособното население, треба да имаме стапка на фертилитет над 2, односно минимум 2,1.

„Просекот во ЕУ изнесува 1,45, а највисока стапка во ЕУ има Франција, 1,79, додека најниска има Малта, од 1,08. Миграцијата е втор проблем. Јас искрено се надевам на спротивна миграција и дека увозот на работна сила ќе биде крајно решение. Меѓутоа во Европа увозот на работници веќе на големо се применува како решение за недостиг од работна сила. Веројатно кај нас сликата би се подобрила со комбинација од спротивна миграција, односно враќање особено на младите иселени лица, политики за зголемување на наталитетот и увоз на работна сила“, вели Стојановска.

Во која насока треба да се движат реформите?

Подолго време кружат најави за реформа односно намалување на придонесите што се уплаќаат во вториот столб, а во насока на подобрување на лошата состојба во која се наоѓа ПИОСМ односно заздравување на државниот пензиски фонд. За ова прашање нашите соговорници се согласни дека таков потег би немал никаква логика и не би му помогнал на ПИОСМ.

Петрески вели дека каква била реформа што ќе влијае на распределба на средства помеѓу приватните пензиски фондови и државниот фонд не би одела во корист на стабилноста на системот.

„Според последното истражување, 98 проценти од работното население што сега или некогаш работело, без оглед на тоа дали е во моментов активно или неактивно, веќе членува во двостолбниот пензиски систем. Во случај да се скратат придонесите што се уплаќаат во приватните пензиски фондови и да се насочат во ПИОСМ, нема да се постигне долгорочен ефект. Напротив, базата што се формира за да послужи за обезбедување на социјалната стабилност, земајќи предвид дека приватните фондови сѐ уште се во фаза на акумулација, со прелевањето кон ПИОСМ би се потрошила за покривање тековни ’дупки’ во финансирањето на пензиите, но во никој случај не претставува долгорочно одржливо решение“, вели Петрески.

Стојановска додава дека за да се исплаќаат тековните пензии од тековните придонеси во ПИОСМ, во земјава треба да има четворица вработени на еден пензионер.

„Тоа би бил здрав систем. Ние во моментов на 1,7 вработени имаме 1 пензионер, со тенденција на намалување до 1,3. Тоа е сериозен проблем кога станува збор за демографската слика. Така што, во ниеден случај со тековниот број вработени, односно и во целост придонесите да одат во ПИОСМ не би ги покривале трошоците за пензии. Станува збор за проста математичка операција од јавно достапни бројки. Сегашното уредување е единствен начин за стабилно и успешно функционирање на пензискиот систем и го применуваат многу западноевропски земји“, укажува Стојановска.

Навраќајќи се наназад, таа посочува дека во изминативе 20 години имаше неколку корекции во пензискиот систем.

„Најпрво, придонесот што се уплаќа во вториот столб беше намален од 7,42 проценти на 6,3 проценти, а денес изнесува шест проценти. Потоа, придонесот што се уплаќа во ПИОСМ беше намален од 21,2 проценти на 19 проценти, па на 18 проценти, за потоа да биде зголемен на 18,8 проценти. Тоа се мерки што на долг рок предизвикуваат негативни ефекти, кои влијаат на пензиската заштеда“, посочува Стојановска.

Таа вели дека денес треба да се зборува за промени во насока на зголемување на придонесите што се уплаќаат во приватните фондови.

„На пример, во Ирска се уплаќаат 15 проценти, а во повеќе држави и до 10 проценти. Значи, за здраво пензиско штедење треба да се одвојат од 7 до 10 проценти од бруто-платата. Само на тој начин работникот односно граѓанинот би имал пензија што ќе му овозможи ист стандард на живеење како во периодот додека работел, односно кога примал плата. Станува збор за светски признаена пресметка и практика што се базира на математичка операција“, вели Стојановска.

Блумберг Адрија

Петрески вели дека е потребна ревизија на стратегијата и сеопштиот пристап со кои ќе се стимулира понатамошниот развој на капитално финансираното пензиско осигурување, а сѐ со цел да се посвети особено внимание кон создавањето култура на штедење и планирање на пензионерските денови, како на системско така и на индивидуално ниво.

„Сметам дека е крајно време да се работи на промени во нашиот менталитет и грижата за сопствената пензија да престанеме да ја оставаме на некој друг. Централизирано следење и евиденција на бројот на пензиски членови, како и на состојбата на индивидуалните пензиски заштеди, во моментов постои само кај приватните фондови. Во фаза на изработка е национален регистар на осигуреници, кој би дал појасна слика и за состојбите во државниот фонд на ПИОСМ. Доколку истиот тој се искористи како основа за изработка на калкулатор, преку кој секој осигуреник на едноставен начин би можел да добие увид во својот пензиски стаж и информација за очекуваниот износ на идна пензија, многу полесно би се стимулирала индивидуалната вклученост во обезбедувањето поголема материјална сигурност по пензионирањето, наместо решението постојано да се бара во зголемување на пензиите од државниот фонд, износот на минимална пензија итн. без притоа да постои издржана анализа како сето тоа се одразува врз системот во целина и дали не ја поткопува неговата самоодржливост на долг рок, што е една од основните цели што се поставени при креирањето на реформата. Кажано поинаку, секому треба да му се овозможат транспарентност и валидна тековна информација во однос на тоа што може да очекува во иднина и да се поттикне да се вклучи во процесот, односно дел од грижата за побезгрижни пензионерски денови да се пренесе на лично ниво“, вели Петрески.

Тој додава дека наместо да се зборува за намалување на процентот на придонес што се одвојува за вториот столб, многу посоодветно би било да се размислува во насока на постепена прераспределба на соодносот помеѓу првиот и вториот столб во вкупниот процент на придонес за пензиско и инвалидско осигурување. Па така, со напредувањето на возраста на осигуреникот, да се зголемува делот за вториот столб, што би значело повисока пензиска заштеда, земајќи ги предвид просечно повисоките износи на бруто-плата што ги остварува осигуреникот во однос на почетокот на неговиот работен век, со што би се овозможил период за дополнување на она што е претходно свесно изоставено, со цел да не се наруши тековното функционирање на првиот столб.

„На пример, до 50 години возраст придонесот би се задржал на постојните шест проценти од бруто-платата или приближно една третина од вкупниот придонес, а потоа постепено би се зголемувал до достигнување сооднос од 50/50 или 60/40, непосредно пред остварувањето на правото на пензија. Ваквиот прогресивен модел за распределба на придонесите кон индивидуалните сметки на членовите е веќе воспоставена пракса во државите што се на понапредно ниво на развој на пензискиот систем од нашиот, а кај нас би можел да започне со примена од моментот на завршувањето на транзицискиот период, односно со преземањето на обврската за исплата на дел од старосната пензија од страна на приватните пензиски фондови“, вели Петрески.

Во тој контекст Талески посочува на уште една аномалија односно дека во Македонија нема дефинирано таканаречен нулти столб.

„Имено, ако некој направил 15 години стаж и има решение дека има право на пензија од на пример 3.500 денари, поради регулативата за минимална пензија тој мора да зема пензија од 13.153 денари. Значи, не се знае кои се и колку се тие луѓе за кои од ПИОСМ би им следувале 3.500 денари, а остатокот би требало да ги покрива државата од нејзини извори бидејќи сепак станува збор за социјална категорија. Станува збор за минимален загарантиран приход за старост односно нулти столб, кој преставува социјална категорија и не би требало да биде поврзан со Фондот на пензиско и инвалидско осигурување, туку би требало да се финансира од други извори, а не од придонесите“, вели Талески.

Блумберг Адрија

Стојановска констатира дека во изминатите 18 години седум пати во седум години просечната пензија е зголемена повеќе отколку просечната плата, и тоа сериозно повеќе.

„Тие пензии мора да се финансираат однекаде, мора да се полни буџетот на ПИОСМ за да се исплатат  пензиите.  Генерациска солидарност значи дека од парите од уплатените придонеси би требало да се исплаќаат тековните пензии. Ако едното расте повеќе отколку другото, самото по себе не е одржливо. Поради неповолните демографски и економски движења, пред повеќе од 25 години беше извршена промена на моделот на пресметка на пензиската основа. Пензиската основица се пресметуваше како просек од најповолните 10 години и потоа се промени во просек од целиот работен стаж, беше намалена заменската стапка од 85 проценти на 80 проценти, заменските стапки за членовите на едностолбен систем се намалени уште повеќе и ќе продолжат да се намалуваат и во иднина“, вели Стојановска.

Таа објаснува дека тој што ќе зема пензија само од ПИОСМ, денес би зел од 68 до 75 проценти заменска стапка за просечен, односно максимален број на години пензиски стаж.

„Ако е член на двостолбниот пензиски систем, комбинацијата од двата фонда би била повеќе. Така што ние дефинитивно сме на добар пат и ова е единственото одржливо решение за пензискиот систем на долг рок. Станува збор за реформа што е направена на долг рок и олеснувањата за ПИОСМ ќе бидат видливи кога сите пензии ќе се исплаќаат и од вториот столб. Станува збор за реформа што има транзициски период од 40 до 50 години и овој транзициски период е земен предвид при подготвувањето на реформата. Интересно е дека голем број развиени земји во последните години тежнеат кон промени во пензискиот систем точно во насока на капитално пензиско осигурување со т.н. дефинирани придонеси, ние ја имаме таа среќа како млад систем да го имаме имплементирано овој концепт“, вели Стојановска.

Тројцата соговорници на крајот заклучија дека со пензиската реформа сме на добар пат за зголемена социјална сигурност и дека станува збор за единствено одржливо решение за пензискиот систем на долг рок.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар