Можен ли е инвестициски бум од шест милијарди евра во Македонија?

Веќе извесно време јавноста речиси секојдневно слуша за инвестицискиот бум што го најави премиерот Христијан Мицкоски, а чија вредност би била меѓу пет и шест милијарди евра. Според таа информација, планот е јасен: Владата ќе се обиде да поттикне економски раст и развој и да ги подобри условите за бизнис и животниот стандард на граѓаните. Ама тука засега има многу неодговорени прашања: што точно ќе се гради, колку ќе инвестира државата, а колку приватниот сектор, од каде ќе се обезбедат пари, дали ќе порасне јавниот долг, кои се роковите за реализација итн.

Информациите што досега се споделија со јавноста се нецелосни, иако мора да се признае дека се ветува многу: од изградба на патишта, брза пруга, болници, ски-центар, вечните Чебрен и Галиште, па до нови соларни и ветерни централи. Но досегашното искуство со најави за мегаломански инвестиции, кои најчесто не се реализираат во најавените размери, а често и остануваат само на најава, го оправдува сомнежот на јавноста.

Барајќи детали за најавениот циклус на инвестиции, од Владата добивме одговор дека нивната визија е поттикнување инвестициски бран во државата, кој ќе придонесе за економски раст и развој.

„Владата во периодот што следува ќе преговара за инвестициски план што вреди помеѓу пет и шест милијарди евра. Помеѓу половина милијарда и една милијарда се средства што ќе финансираат проекти за изградба на локални, регионални и експресни патишта. Дополнително, во инвестицискиот план се планирани инвестиции во здравството, во Клиничкиот центар во Штип, во болница во Кичево и реконструкција на тетовска болница, и брза пруга од коридорот 10 Табановце-Гевгелија“, пишува во одговорот од владината прес-служба, во кој се напоменува дека ова е само дел од новиот инвестициски план, а за повеќе детали околу проектите и нивната процената вредност, јавноста ќе биде навремено известена.

Професорот Сашо Арсов од Економскиот факултет при УКИМ вели дека за да може конкретно да се анализира најавениот инвестициски бум, неопходно е да се изнесат и детали во јавноста.

„Исто така, и бројките што се споменаа во медиумите не се прецизни, а не е јасно дали станува збор само за јавни инвестиции или тука спаѓаат и приватни вложувања, ниту пак е даден рокот во кои овие најави би се оствариле“, вели професорот Арсов.

Проф. Сашо Арсов, редовен професор на Економски факултет, Универзитет ,,Св. Кирил и Методиј“ во Скопјe Приватна архива

 

Тој посочува дека инвестициите се основа на економскиот развој и затоа секое нивно зголемување и интензивирање ги гледа како позитивна вест. Инвестициите се секогаш од полза, тие се двигател на економскиот раст и развој. Затоа, професорот смета дека е добро што Владата е фокусирана на тоа.

„Сепак, многу повеќе ме радува кога најавите за инвестиции доаѓаат од приватниот сектор отколку кога Владата зборува за тоа. Владата има задача да создаде услови за функционирање на економијата и да создаде поволен амбиент за инвестирање, а не самата да биде клучен носител на економските активности, во случајов на инвестициите“, вели Арсов.

Најавите за инвестиции од неколку милијарди евра, според него, не се невозможни, но тоа никако не може да се случи за краток период, па претпоставува дека станува збор за неколкугодишен циклус на инвестиции (ниту за тоа Владата не сподели конкретна информација).

„Околу можноста да се остварат овие најави за пет-шест милијарди евра можам да кажам дека, гледано квантитативно, тоа не е невозможно, повторно во зависност од рокот во кој би се реализирало тоа. Имено, вкупните инвестиции во Македонија во последниве години изнесуваа нешто помалку од четири милијарди евра годишно, а од тоа инвестициите на државата не се ни 500 милиони. Оттука, не е веројатно дека станува збор за една година, туку за еден претстоен недефиниран период, и тоа повеќе како вкупни инвестиции отколку како државни, затоа што обемот на инвестициите зависи и од капацитетот да се оствари тоа, дури и кога станува збор за приватниот сектор“, вели професорот, посочувајќи дека за поголеми инвестиции треба и соодветно да се обезбедат работна сила, инфраструктура, институционална поддршка итн. „А да сме ги имале, ние и досега би имале повисоки стапки на инвестирање од досегашните. Тие работи не се менуваат прекуноќ. Од друга страна, гледано историски, ние сме имале голем број слични најави, од т.н. милијарда на Тупурковски до еден најавен циклус од осум милијарди долари пред десетина години, од што ништо не се реализирало, што мене лично ме прави претпазлив во поглед на очекувањата, особено во еден предизборен период“, вели Арсов.  

Ќе се земе нов кредит, ама јавниот долг ќе се намали?!

Премиерот смета дека по основ на овие проекти ќе се зголеми бруто-домашниот производ, а ќе се намали јавниот долг бидејќи станува збор за капитални инвестиции што ќе ја придвижат градежната оператива и три-четири пати ќе ги завртат парите.

Неодамна Мицкоски ги посети Обединетите Арапски Емирати, каде што се состанал, како што рече, со врвната бизнис-заедница и врвните компании што функционираат надвор од Емиратите. Па, најави дека во текот на овој или следниот месец тие ќе дојдат тука. Се разговарало за инвестиции во вкупна вредност меѓу две и три милијарди евра, кои се однесуваат на проекти на постојни локации веќе изградени во Охрид и на две нови локации, како и за ски-центарот на Попова Шапка, локацијата кај касарната во Скопје, Чебрен и Галиште, нови соларни и ветерни централи и слично. „Очекувам од овој инвестициски бран помеѓу две и три милијарди евра за Македонија“, изјави неодамна Мицкоски.

Блумберг Адрија

 

Во гостување на поткастот „Каде се парите“ премиерот изрази сомнеж за капацитетот за реализација на ваквиот инвестициски план, па рече дека ќе разговара со стопанските комори бидејќи верува дека, со добра организација, најавеното може да се реализира.

Од досегашната комуникација на властите со јавноста, јасно е дека дел од парите потребни за проектите под капа на државата е обезбеден од буџетот, но дел ќе биде позајмен. За заем веќе се преговара со „силна западноевропска држава со многу поволни услови“, рече пратеникот од ВМРО-ДПМНЕ Бојан Стојаноски, а парите не би се повлекле наеднаш, туку во неколку транши, при што првиот циклус ќе опфати изградба на локални, регионални и експресни патишта.

Треба да се има предвид дека процесот на реализација на еден капитален проект е доста комплексен, вели професорот Арсов.

„Јас лично не сум дел од тие постапки и не би можел прецизно да одредам каде лежат слабостите. Од моја перспектива, мислам дека нашите јавни институции не располагаат со доволно кадар и/или доволно стручност за да ги реализираат сите планирани проекти. Тука се потребни знаења од повеќе области, како што се правото, економијата, проектниот менаџмент, како и од соодветните инженерски полиња. Исто така, можеби се потребни и попрецизни закони и процедури во поглед на заштитата на јавниот интерес за да се забрза реализацијата на некои проекти. Можеби плановите се поставуваат преамбициозно во однос на нашите можности за реализација? Конечно, оценките што ги имаме од Светската банка и други институции за владината ефикасност и корупцијата во јавниот сектор исто така откриваат дел од причините за доцнењата. Кај нас редовно се случува јавните проекти да доцнат со месеци и години, износите да се натфрлаат, а објаснувањата за тоа се само делумни и нејасни, ако воопшто ги има“, вели Арсов.

Освен тоа што не се знае колкав дел од најавениот инвестициски бран се однесува на државни (јавни) инвестиции, уште една важна работа е што не е јасно кажано ниту од кои извори тој би се финансирал и колку ќе се задолжи државата за реализација на целите.

„Кај нас сите политичари додека се во опозиција критикуваат дека стапките на јавен долг се превисоки, а кога ќе дојдат на власт, лесно посегнуваат по нови задолжувања“, вели професорот Арсов, кој напоменува дека треба да се има предвид дека задолжувањата што ги прави државата претставуваат, всушност, користење на парите на идните генерации. „Сегашните долгови ќе треба тие да ги враќаат. Оттука, разумното управување со јавниот долг го оправдува задолжувањето само доколку со него се инвестира во проекти што ќе донесат доволно идни приноси, за идните генерации да можат ги вратат долговите со соодветната камата. Тие приноси не се однесуваат само на директните приходи од јавните проекти (дел од нив и не носи приходи) туку и од индиректните ефекти за стопанството што тие ги носат. За нивна пресметка постојат соодветни постапки и анализи, но не сум сигурен дека кај нас некој ги прави и дека одлуките се носат врз таква основа“, смета Арсов.

Слабоста на јавните инвестиции е што економските ефекти од нив се остваруваат во еден долг временски период и доколку истите тие се финансираат од задолжување, се соочуваме со ситуација на задолжување сега за да имаме идни, пролонгирани економски ефекти.

„Директниот ефект врз БДП (бруто-домашен производ) ќе се почувствува веднаш, ама тој е краткотраен, тоа е вредноста на инвестициските зафати. Вистинските економски ефекти, како мултипликативни ефекти врз стопанскиот развој, доаѓаат во текот на долг иден период. За разлика од тоа, директните инвестиции од приватниот сектор за многу краток рок резултираат со пораст на БДП, кој е траен. Оттука, доколку целта е да се оствари краткорочен ефект врз БДП со јавни инвестиции, тоа ќе се постигне, ама истиот тој брзо ќе се истопи. Јас само се надевам дека целта на таквите вложувања нема да биде во остварување краткорочни политички поени, а за да се избегне тоа, ќе биде потребен добар избор како на проектите така и на формите на нивно финансирање“, вели Арсов.

Која е цената што државата може да си дозволи да ја плати за да поттикне инвестициски бум?

Јавниот долг на Македонија заклучно со четвртиот квартал во 2024 година достигна 9,6 милијарди евра или 61,9 проценти од бруто-домашниот производ, што е највисока сума од осамостојувањето на државата. Податоците на Министерството за финансии покажуваат дека само за една година, односно од 2023 до 2024 година, јавниот долг се зголемил за 1,1 милијарда евра. „Блумберг Адрија“ во повеќе наврати пишуваше дека македонскиот јавен долг континуирано се зголемува и дека државата без нови заеми не може да ги финансира јавните трошоци односно буџетскиот дефицит. 

Да потсетиме дека лани државата се задолжи кај Унгарија за една милијарда евра. Со половина од тие пари се врати старата еврообврзница од 2017 година, притоа важно е да се напомене дека новото задолжување е поевтино од старото. Преостанатите пари беа наменети за инвестиции и се поделија, односно уште се распределуваат, по 250 милиони евра за општините и за бизнисот.

Од друга страна, во немилосрдната конкурентска трка за привлекување странски инвестиции, државите често нудат различни даночни или ослободувања од друг тип плаќања, како и низа поволности за отворање бизнис и градење производствени капацитети, дури и обезбедување соодветна комплетна инфраструктура. Освен што играњето на таа карта не ги става во рамноправна положба домашните и странските инвеститори, нешто за што долго алармираат компаниите од земјава, дополнително предизвикува незадоволство причината што субвенциите што им се даваат на инвеститорите од странство се пари од домашните даночни обврзници.

Bloomberg Mercury

 

Од Владата велат дека работат на изедначување на условите за инвестиции, без оглед на тоа кој инвестира и дали се однесува на вложување во зоните или надвор од нив.

„Како Влада, нашата цел е преку партнерства да поттикнеме нов инвестициски бран што ќе придонесе за економски раст и развој, преку план што ќе ја позиционира Македонија како држава со стабилна и предвидлива економска политика, Влада што му е партнер на бизнисот, за обезбедување подобри услови за сите граѓани и бизниси, како домашни така и странски“, велат од Владата во одговор за „Блумберг Адрија“.

Според нашиот соговорник, професорот Арсов, од сè што е познато од науката како детерминанти на привлечноста на една земја за странските инвеститори, ние имаме многу малку. Тука станува збор за природни богатства, географска положба, сообраќајна поврзаност, инфраструктура, пазар и куповна моќ на населението, квалификувана работна сила, но и политичка и економска стабилност, владеење на правото, ефикасност на државната управа, ниско ниво на корупција и сл.

„Сами проценете што од ова го имаме во доволна големина, која може да ги привлече странските инвеститори. За жал, тука, покрај природните карактеристики на земјата, ќе забележите и голем број институционални слабости за кои се зборува со години и кои можеме да ги надминеме, но ние не го правиме тоа. Со години ја рекламиравме Македонија со понуда на евтина работна сила, но и тоа веќе не важи. Големиот број слободни индустриски зони би рекол дека дадоа одредени ефекти, но нивна слабост е што тие од една страна претставуваат трошок за државата, затоа што таа се одрекува од некои потенцијални приходи од инвеститорите, а од друга тие создаваат т.н. дисторзии во стопанството, бидејќи странските инвеститори дејствуваат во поинакви услови од домашните. И воопшто, секоја мерка со која им се даваат одредени привилегии на странските инвеститори создава вакви ’искривувања’ на пазарните услови, па останува нејасно дали имаме повеќе полза или штета од нив“, образложува професорот, според кого прво треба да се средат условите за стопанисување, функционирањето на правото, заштитата на сопственоста, да се минимизира корупцијата, како и сивата економија, а тоа се активности за кои не треба никому ништо да му плаќаме. „Напротив, сите ќе добиеме“, вели Арсов.

„Дополнето со подобра инфраструктура, сето тоа ќе создаде подобри услови за водење на бизнисот за сите инвеститори, и домашни и странски. Прво да си ја завршиме домашната задача, па дури потоа да размислуваме за одредени поттикнувања. Со подобрен општествен амбиент во целина, може да се очекува и да се намали сегашниот одлив на работна сила, особено на висококвалификувана, а без неа не вредат никакви други мерки за привлекување инвеститори“, заклучува професорот Арсов.

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар