.webp){kind=icon}
Европската централна банка денеска се очекува да ја зголеми каматната стапка, што е уште еден обид за зауздување на растечката инфлација во Европската Унија. Додека централните банки на ваков начин се борат со предизвикувачките цени, секако со потезите и со затегнувањето, расте цената на задолжувањето за компаниите и за граѓаните. Банкарските кредити со години се прв избор за финансирање на македонските компании. Зошто е ова вечна тема кога пазарот на капитал е во прашање? Ги анализираме аспектите и можностите за алтернативните извори на финансирање во земјава и во регионот. Ако е ова предизвик за некои пазари од соседните земји за нашиот можеби е и поголем. Иван Штериев, директор на Македонска берза за Блумберг Адриа вели дека профункционирањето на концептот за финансирање на бизнисите и другите ентитети преку пазарот на хартии од вредност, односно дежурната тема за IPO (Иницијални јавни понуди), е генерално голем предизвик за сите регионални берзи. Во регионот, како што вели, нема конзистентен образец акционерските друштва периодично да излегуваат на берза.
МИА
„Главниот берзански материјал е се уште главно производ на приватизацијата. Оттука, креирање на окружување во кое одредени компании повремено ќе решат да излезат на јавниот берзански пазар односно да направат т.н. going public, на сите ни останува стратешка цел. Колку и да е ова зборувано и пробувано, заложбите во овој правец ќе продолжат и понатаму, вели Штериев.
Како да се изведе и чија е вината, ако има вина?
Штериев вели дека берзата како организатор на пазарот, постојано иницирала проекти и веќе извесно време се обидувале да обезбедат надворешно финансирање од странски фондови со кои на домашните компании што ќе се охрабрат да направат иницијална јавна понуда ќе им бидат целосно или делумно надоместени трошоците поврзани со овој процес.
„Паралелно, како институции на домашниот пазар на капитал, ги намаливме или се откажавме од своите надоместоци. Ги анимираме неакционерските друштва да се вклучат во т.н. prelisting програми (да се подготват организациски, кадровски и суштински за среднорочно излегување на берза). За истото неодамна започнавме разговори со Сојузот на стопански комори – да работиме заедно систематски во овој правец. Во Стратегијата за развој на пазар на капитал, усвоена од Владата, се предвидени и одредени фискални стимулации за истото – дали во новото окружување ова ќе се имплементира останува да се види, вели првиот човек на Македонската берза.
Аналитичарите кои ги консултиравме се согласуваат со овие тези. Горан Марковски, главен извршен директор на КБ Публикум инвест вели дека во Македонија причините за немање на ИПО-а треба да се бараат и на страна на понудата и на страна на побарувачката.
Bloomberg Adria
„Првенствено, на страна на понудата голем дел од компаниите своите тековни и инвестициски потреби за финансирање ги обезбедуваат преку банките. Во услови на релативно ниски каматни стапки, поедноставно е за компаниите на брз и веќе утврден начин да ги обезбедат потребните средства преку кредити од банките, посебно доколку се работи за компании со разработен бизнис веќе познат на банките. Од друга страна, влегување во процесот на ИПО значи зголемување на транспаретноста во работењето и отварање кон јавноста, што кај голем дел од потенцијалните компании за овој процес претставува пречка. Зголемување на учеството на надворешните инвеститори во сопственичката структура на компанијата го намалува влијанието и контролата на постоечките сопственици што исто така понекогаш е ограничувачки фактор. На крајот, компанијата што влегува во процес на ИПО треба да понуди бизнис модел што на долг рок ќе генерира поголем поврат на вложените средства на инвеститорите како надомест за превземениот ризик од вложувањето во споредба со каматата на кредитите, вели Марковски.
Додава дека на страна на побарувачката, исто така постојат неколку ограничувачки фактори што влијаат негативно на иницијалните јавни понуди.
„Private equity фондовите како инвеститори во компаниите во првата фаза на собирање на сопственички капитал пред да се се спроведе ИПО во Македонија недостасуваат. Понатаму, и покрај значајниот развој на отворените инвестициски фондови во изминатиот период, тие и понатаму немаат доволно голем финансиски капацитет да апсорбираат позначајни емисии на на нови акции кај нас. Задолжителните пензиски фондови од друга страна, иако располагаат со значајни финансиски средства законски немаат право да инвестираат во ИПО-а, смета Марковски.
Дали ситуацијата ќе се промени во актуелните околности?
Лесниот пристап до кредити и според Филип Петрушевски од Инвестброкер е клучна причина за непостоењето иницијални јавни понуди. Тој смета дека актуелното зголемување на каматите нема да ја промени сликата.
„Дури ни ова покачување на каматните стапки нема да ја промени оваа ситуација. При тоа со овој начин на финансирање на развојот се задржува учеството во управувањето на фирмата без притоа да се разводенува процентуалната сопственост, што од аспект на актуелните сопственици е од големо значење. Секако на целата ситуација не и оди во предвид ни комплексноста и времетраењето на постапката за трансформација на ДОО или ДООЕЛ во АД и емисијата на нови акции, како и потребата за целосна промена на корпоративното однесување на фирмите, вели Петрушевски.
„Во ваков амбиент тешко е да се очекуваат поголеми промени во овој сегмент на пазарот на капитал во наредниот период, смета и Марковски.
Штериев дури вели дека промената на окружувањето и зголемувањето на каматните стапки во услови на растечка инфлација, поради влошената економска ситуација и зголемената претпазливост на сите економски актери, иницијално уште повеќе ќе ги одврати потенцијалните емитенти од изведување на акции и ИПО.
„Но, на среден и долг рок во услови на поголеми камати компаниите веројатно ќе започнат посериозно да размислуваат за оваа опција. Уште повеќе, шоковите со кои сега се соочуваат компаниите, би требало да ја истакнат потребата од поголема капитализираност во корпоративниот сектор – ако како компанија имаш поголем капитал, поотпорен си на било какви непредвидливи негативни случувања во иднина, додава Штериев.
Каква беше стратегијата во другите земји?
Во изминатиот период во регионот се спроведоа неколку проекти со иста заедничка цел – анимирање на компаниите од сегментот на мали и средни претпријатија за реализација на ИПО и идна котација на берза и зголемување на понудата на финансиски инструменти. Вакви проекти, на пример, се реализираа во Србија, Словенија, Хрватска и Бугарија, пред се преку донаторската поддршка од Европската Унија или ЕБРД. Проектите беа насочени кон подигање на свеста за можностите за прибирање на свеж капитал преку ИПО и котација на берза, креирање на т.н. pre-listing support програми, лансирање на посебни сегменти за мали компании на некои од берзите, обезбедување на финансирање на трошоците за издавање на хартии од вредност на мали и средни претпријатија.
„Со други зборови, проекти кон кои и ние како Македонска берза се стремиме, но во овие земји реализацијата е полесна поради нивното ЕУ членство или понапредна фаза на преговори со ЕУ, што им обезбедува полесен пристап до поволно финансирање и грантови. Од друга страна, не сите вакви проекти завршија со успешни приказни, односно реализирано ИПО. Некаде едноставно и после сето ова во корпоративниот сектор немаше интерес, некаде ковид пандемијата ги промени приоритетите и плановите итн. Последниве неколку години неколку успешни ИПО се спроведоа во Хрватска и Бугарија, вели Штериев.
На прашањето на што треба да се фокусираат организаторите на пазарот, а како треба да се сменат компаниите тој првенствено вели дека приватизациите во регионот се при крај и тој процес веќе не генерира нови акционерски друштва на берзите. Поради ова, според него, фокусот на берзите се префрла во секторот на мали и средни претпријатија и семејни бизниси.
„Берзите настојуваат да добијат нов материјал за котација и тргување од овој корпус на компании. Поради низа објективни и субјективни фактори тоа не оди брзо и бара подолго време. Анимацијата и промоцијата на пазарниот модел на финансирање и придобивките од нови емисии и котација, берзите се повеќе се обидуваат да ја прават во соработка со стопанските комори и специјализирани консултанти, вели првиот човек на Македонска берза.
Инаку и тој се согласува дека кога станува збор за компаниите, давање на дел од сопственоста во замена за нов капитал не е лесна одлука. Во Македонија има бројни компании кои по својата успешност, големина и остварен промет одамна се кандидати за ИПО и котација на берзата. Вели дека комуницирале со сопствениците на овие компании и дека заклучиле оти се се врти околу четири главни теми. Тоа се првично емоционалната односно нереална евалуација на компанијата, другата е дека првата генерација тешко ја „пушта“ контролата врз компанијата, трето имаат страв од поголема транспарентност и надворешни инвеститори и секако барем до сега кредитите за успешните компании се релативно евтини.
„Очигледно дека додека компаниите сами не почувствуваат во текот на својот развој дека се подготвени и дека имаат потреба од вакви алтернативни извори на финансирање (во однос на банкарските кредити), објективно не може да има сериозен напредок на овој план и покрај сите заложби и активности. Или како што рекол еден добитник на Нобелова награда за економија – коњот со сила можеш да го доведеш до вода, но не можеш да го натераш да пие, заклучува Штериев.
