Варуфакис: Дали сите сме слуги на господарите на интернетот?

Во време кога најголемите технолошки компании – „Амазон“, „Гугл“, „Фејсбук“, „Епл“ – вредат повеќе од многу држави, се поставува прашањето: Дали сите ние денес станавме дигитални слуги на т.н. господари на интернетот? Оваа теза, силно артикулирана од економистот и поранешен грчки министер за финансии Јанис Варуфакис годинава на Катарскиот економски форум, организиран од „Блумберг“, е тема на неговата книга „Технофеудализам: Што го уби капитализмот“ (Technofeudalism – What Killed Capitalism).

Во делото тој тврди дека на капитализмот каков што го знаеме му доаѓа крајот и дека е на сцена нова ера на дигитален феудализам, каде што интернет-платформите, односно нивните сопственици, функционираат како феудални господари – додека корисниците и работниците се само поданици чии слободи зависат од пристапот до информации и до пазарот. „Овие компании не продаваат само производи“, вели Варуфакис, „тие ги изнајмуваат вашето внимание, емоции и податоци, претворајќи ве во дигитално земјиште за експлоатација“.

Јанис Варуфакис дискутираше за фискалната политика и политичките промени во Европа со новинарката на „Блумберг“ Мишал Хусеин. Фото: Кристофер Пајк/Блумберг

 

Варуфакис потсетува дека традиционалните капиталисти трошат околу 80 проценти од приходите на плати за вработените. За разлика од нив, господарите на интернет-капиталот, како „Амазон“ и „Гугл“, трошат само околу еден процент. Како е можно тоа? Така што не се потпираат само на платен труд туку и на бесплатната работа на корисниците. Со други зборови, секоја наша објава, секое лајкнување, секое купување и рецензија – сето тоа придонесува за растот на интернет-капиталот. И што е најважно – тие податоци не се наши. Тие се сопственост на платформите, кои потоа им ги препродаваат на огласувачи, претворајќи го нашиот бесплатен ангажман во профит.

Понатаму Варуфакис предупредува дека интернет-капиталот или „капиталот од облак“ (cloud capital), како што го нарекува,  не само што ги експлоатира корисниците туку и ги трансформира традиционалните капиталисти во вазали. „Амазон“, на пример, бара провизија и до 40 проценти од продавачите што сакаат да ја користат неговата платформа. Тоа го нарекува „интернет-рента“ – дигитален феуд што ги заменува вистинските пазарни односи. Пазарите се јавни простори на децентрализирана интеракција помеѓу производителите и потрошувачите, додека феудалните интернет-системи ги изолираат и едните и другите. Единствениот посредник е алгоритамот, кој диктира кој и како може да се поврзе.

„Да влезеш на ‘Амазон’ е како да влезеш во град во кој секој плоштад и секоја улица се во сопственост на феудален господар, а ти си таму само поданик – принуден да тргуваш и да работиш според негови правила“, вели Варуфакис. Потоа го поставува прашањето: Што би се случило ако „Амазон“ престане да работи само еден ден? Последиците не би биле само економски туку би предизвикале вистински хаос во глобалните синџири на снабдување, малопродажбата и секојдневниот живот на милиони луѓе. Одговорот не е одговор, туку ново прашање: Кој навистина го контролира нашето секојдневие кога еден монопол како „Амазон“ држи сѐ – од стоки до информации и работна сила?

Капитализмот е мртов. Добре дојдовте во технофеудализмот, вели Варуфакис во книгата објавена од „Пингвин бук“ во Велика Британија. Таа беше прогласена за книга на годината од „Фајненшл тајмс“. Фото: Блумберг Адрија

 

Тоа укажува на фундаментална промена во односите на моќ. „Амазон“, како сопственик на онлајн капиталот, станал современ феудален господар, кој им го изнајмува пристапот до пазарот на мали продавачи и корисници, извлекувајќи високи ренти – а самиот не произведува ништо. „Нивната моќ е толку длабока што тие денес не се само пазарни посредници туку и незаменливи арбитри за тоа како, кога и за колку ќе се дистрибуираат стоки и услуги“.

Книгата ја прикажува тешката ситуација во светот во кој живееме, каде што со секој нов пример што го наведува авторот, сѐ повеќе се чувствувате како мува фатена во чаша.

На оваа невидлива контрола уште пред петнаесет години укажуваше Џарон Ланиер во делото „Ти не си гаџет“ (You Are Not a Gadget). Но не само преку економски туку уште повеќе – преку психолошки механизми. Ланиер, визионер и еден од пионерите на дигиталната ера, алармантно укажува дека дигиталните платформи ја бришат нашата единственост: „Луѓето се претворени во суровина за системот – предвидливи и манипулирани единици што алгоритмите ги обликуваат според сопствени правила“.

Алгоритмите ја избираат не само содржината што ја гледаме туку и како се чувствуваме, ги хранат нашите стравови и фрустрации, одземајќи ни ја можноста за вистинска контрола врз себе. Тој укажува и на најсуптилниот облик на манипулација – допаминскиот ефект што го добиваме со секој нов лајк.

Уште порадикално, во книгата „Десет причини зошто веднаш треба да ги избришете вашите профили на социјалните мрежи“ (Ten Arguments for Deleting Your Social Media Accounts Right Now), тој предупредува за дигиталната трага – целата ваша дигитална биографија од социјалните мрежи се анализира и вреднува, често без ваша целосна свесност за тоа. Секој емоционален израз, секој импулс може да биде алгоритамски евалуиран, обликувајќи ги вашите можности за вработување, кредит или дури и социјален статус. Но, што е уште поважно – и вашата благосостојба.

На идејата за контрола преку управување со емоции и податоци се надоврзува и професорката од Бизнис-школата на Харвард, социологот Шошана Зубоф, во книгата „Доба на надзорен капитализам“ (The Age of Surveillance Capitalism) од 2019 година. Таа го дефинира надзорниот капитализам како „еднострано присвојување на приватното човечко искуство како бесплатна суровина за обработка во податоци за однесување“. Тие податоци потоа се претвораат во предвидувачки производи што се продаваат на пазарите на идно однесување – на бизниси што имаат интерес да знаат што ќе направиме сега, наскоро или подоцна.

Зубоф потенцира дека надзорниот капитализам не е ограничен само на технолошките компании: „Оваа економска логика се прошири во нови екосистеми засновани на надзор, речиси во секој економски сектор – од осигурување, автомобили, здравство, образование, финансии до секој производ означен како „паметен“ и секоја услуга означена како „персонализирана“.“

Писателот, истражувач и критичар на технологијата Евгениј Морозов во „Илузијата на мрежата: Темната страна на интернет-слободата“ (The Net Delusion: The Dark Side of Internet Freedom) предупредува за опасностите од слепата доверба во технологијата како решение за општествените проблеми. Додека Западот го слави интернетот како средство за демократизација, истите алатки се користат за надзор и репресија низ светот. Морозов повикува на критичко размислување за технолошките ветувања, кои често прикриваат интереси на моќни корпорации и држави, предупредувајќи на идеолошки солуционизам (англ. solutionism) – вербата дека софтверот сам по себе може да ги реши сложените општествени предизвици.

Иако гореспоменатите автори можеби не би се согласиле со Варуфакис дека капитализмот е мртов, сите во своите области се согласни дека контролата што ја спроведуваат големите технолошки компании води кон уште поголема нееднаквост и поларизација, која влијае не само на економијата туку и на социолошките и политичките аспекти. 

Екипата на моќници на која укажуваат Варуфакис и другите автори, собрана на инаугурацијата на Трамп. Фото: Блумберг

 

Книгата објавена во март годинава од американската авторка и професорка по политичка теорија Џоди Дин, „Гробот на капиталот: Неофеудализам и нова класна борба“ (Capital's Grave: Neofeudalism and the New Class Struggle) ја заострува тезата на Варуфакис за интензивна нееднаквост и акумулација одделена од производство. И таа укажува дека новата класа на техномилијардери го презема приходот на работниците преку дигитални платформи, користејќи такси, надоместоци и ренти за да акумулираат монополски добивки наместо да создаваат вредност преку производство.

Како што наведува Дин, правата на интелектуална сопственост што федералната влада им ги доделува на големите компании само ја зајакнуваат нивната моќ. Таа го наведува примерот на „Убер“ како платформа што на феудален начин извлекува приход од своите возачи. Иако формално независни, возачите на „Убер“ се заробени во мрежа на трошоци и контрола што ја наметнува самата платформа.

Таа прашува: „Кој е денес сопственик на средствата за производство? Дали тоа е возачот на ‘Убер’ со својот автомобил или невидливиот алгоритам што одлучува колку и кога ќе вози?“

Во обидот да одговори каде се наоѓаме, Варуфакис на крајот од книгата се повикува на дефиницијата на Маркс за пролетeр како оној што нема сопственост врз производот на својот труд. Под технофеудализмот, „веќе не го поседуваме ниту сопствениот ум“, вели тој. „Секој пролетeр е интернет-пролетер во работното време и интернет-слуга во остатокот од времето. Секој мал бизнисмен кому му оди добро, станува интернет-вазал, секој што се мачи – интернет-слуга“.

Дин, пак, смета дека работниците во услужниот сектор се авангарда на општествените промени. Таа укажува на медицинските сестри и наставниците како работници чии услови за работа се органски поврзани со луѓето на кои им служат и чии секојдневни работи не може целосно да се автоматизираат, што им дава стратешка позиција да ги променат односите на подобро.

Слично одекнува и завршната реченица на Варуфакис во книгата: „За да ги ослободиме нашите умови, мора колективно да го поседуваме интернет-капиталот. Интернет-кметови, интернет-пролетери и интернет-вазали – обединете се, немаме што да изгубиме освен нашите интернет-окови“.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар