Колку е калоричен колачот од провизиите штом Славески сака да ги стави банките на диета?

Банкарските провизии и надоместоци се тема околу која постојано жолчно се дискутира во јавноста – граѓаните и компаниите сметаат дека некои ставки што банките им ги наплаќаат се сосема неиздржани и нелогични, банките, пак, од своја страна се правдаат дека инвестициите во ИТ и безбедност постојано им растат, како и другите трошоци поврзани со усогласување со регулативите на ЕУ, базелските критериуми, картичното работење итн.

На пример, клиентите не може да сфатат зошто треба за обичен налог за плаќање преку својата банка да платат некаде и над 100 денари за секоја трансакција или, пак, за подигање пари на банкомат што не е од нивната банка (се случуваат најразлични итни ситуации, па човек мора да посегне некогаш и по таа услуга) да им се наплати провизија и од 3 до 5 отсто од вредноста на целата сума што ја повлекле. Клиентите се чудат, но банките не се чудеа кога на ниво на сектор заработија над 115 милиони евра само од провизии и надоместоци во 2024 година, речиси идентично како и во 2023 година, иако монетарните власти последниве години укажуваа дека овие банкарски услуги мора да поевтинуваат и се подготвуваше и носеше регулатива во таа насока. 

За време на мандатот на претходната гувернерка на Народната банка, Анита Ангеловска-Бежоска, од пред околу две години на граѓаните им се овозможи и онлајн да имаат увид во цените на најчесто користените банкарски услуги во сите банки и да ги споредуваат. Тоа би требало да им го олесни изборот на корисниците на банкарските услуги да си одберат поповолна варијанта, односно пониски цени на провизиите и надоместоците. Новиот гувернер, пак, Трајко Славески, деновиве „ги седна банкарите“ и побара од нив да ги намалат или сосема да укинат некои провизии и надоместоци, затоа што, како што објасни, со новата правна рамка во нашата држава е создадена средина во која платежните услуги се третираат како услуги од јавен интерес.

„Тоа значи дека секој граѓанин, без разлика на својата социјална положба, место на живеење или степен на дигитална писменост, треба да има пристап до сигурни, квалитетни и достапни платежни услуги. Ваквиот пристап подразбира и поставување на надоместоците на разумно ниво за сите корисници“, рече Славески.

Споредувајќи ги надоместоците за платежните услуги на банките со надоместоците на матичните банки од ЕУ, од Народната банка согледале неколку вида платежни услуги за кои надоместоците треба да се намалат и поедностават, а некои и да се укинат.  

На пример, надоместоците за одржување на платежната сметка за компаниите претставуваат голем трошок, особено за малите и средните компании во земјата, поради што треба да се намалат, сметаат од Народната банка. Тие трошоци се движат од 30 до 150 денари, во зависност од банката.

 

 

Надоместоците за меѓубанкарските плаќања во домашната валута што се извршуваат преку платните системи КИБС и МИПС треба значително да се намалат, порача Славески. Кај некои банки, во зависност од тоа дали користите шалтер, интернет или мобилна апликација, може да бидат и 350 денари по трансакција, а може и да не платите ништо.

 

 

Централната банка исто така препорачува надоместоците за подигнувањето готовина на туѓи банкомати во земјата и во странство, кои кај некои банки се и во вид на процент од износот, треба да се намалат и поедностават како фиксен трошок по трансакција. Кај некои банки овие трошоци одат и до 3,5-4 отсто од повлечената сума, или најмалку 100-350 денари фиксно.

 

 

А сега да видиме кои провизии и надоместоци Славески побара целосно да се укинат. Надоместоците за користење на електронското и мобилното банкарство, во услови кога се наплатуваат надоместоци за одржување на платежната сметка, претставуваат дополнителен трошок, кој треба да се укине.

 

 

Исто така, и надоместоците за плаќањата со платни налози во рамките на банката треба да се укинат, имајќи предвид дека за нивното извршување не е потребно користење на платните системи што создаваат трошоци за банките, истакна Славески.

 

 

Гувернерот побара намалување и на надоместоците за прифаќање картички на продажни места кај трговците, кои банките од нив ги наплатуваат, имајќи предвид дека меѓубанкарските провизии се ограничени со Законот за платежни услуги и платни системи и се сведени на нивоата во ЕУ.

„Денес доаѓаме со понуда до банките, Народната банка да го направи првиот чекор со намалување на надоместоците што ги плаќаат банките за користење на услугите во МИПС, како што се надоместоците поврзани со долговниот промет. Очекуваме и банките во најкус можен рок да ја ревидираат висината на надоместоците за извршување на плаќањата за граѓаните и компаниите и да ги постават на разумно ниво“, порача меѓу другото гувернерот Славески. 

Од банките на овие предлози и барања на Народната банка одговорија дека евентуалното намалување на одредени надоместоци е сложен процес, кој бара внимателна анализа на трошоците. „Ова, особено имајќи ги предвид значајните расходи што ги имаат банките, како во делот на ИТ така и за услугите поврзани со меѓународни провајдери во областа на картичниот бизнис“, изјави претседателката на Македонската банкарска асоцијација (МБА), Маја Стевкова-Штериева.

Од МБА затоа се залагаат колку што е можно повеќе услуги да се развиваат со сопствени ресурси во Македонија, што би придонело за намалување на трошоците и овозможување поповолни услови за клиентите.

Стевкова-Штериева додаде и дека банкарскиот сектор е меѓу најтранспарентните во земјата, обврзан да објавува точни и детални информации во согласност со регулативата, што не е случај со голем дел од другите сектори во економијата.

„Кога правиме споредби, мора да имаме предвид дека банкарскиот сектор функционира на високо ниво на транспарентност, додека кај многу други сектори тоа не е така – податоците често се нецелосни или неточни“, нагласи Стевкова-Штериева.

Инаку, генералниот тренд на намалување на каматните стапки за кредити кај македонските деловни банки се одрази и на  нивните нето-приходи од камати во првиот квартал од 2025 година, поточно за 1,6 отсто или на 112,7 милиони евра се намалени овие приходи за целиот банкарски сектор во однос на истиот период лани. Провизиите, затоа, пак не се даваат и тие се одржани на исто ниво, дури има и незначително зголемување, на 27,3 милиони евра.

 

 

Македонските банки во 2024 година заработиле вкупно 460 милиони евра од камати, а нешто над 115 милиони евра од провизии и надоместоци, покажуваат податоците на Народната банка. Ако одиме по години наназад, ќе видиме дека во периодот 2022-2023 има нагло растење на нето-приходите од камати, односно, од 254 милиони евра во 2021 година, тие скокнале дури на 409 милиони евра во 2023 година.

Да потсетиме, каматните стапки имаа тренд на раст, затоа што НБРМ ја затегнуваше монетарната политика, борејќи се против инфлацијата предизвикана од бруталниот скок на цените на енергијата. Но на банките постојано им растат и приходите од провизии и надоместоци, дури и во периоди кога од камати им паѓаат поради олабавена монетарна политика, намалена кредитна активност итн.

Па така, забележуваме дека од 254,2 милиони евра во 2017 година, нето-приходите од камати се симнале на 250 милиони следната година, па на 244 милиони во 2019 година, а само благо пораснале на 245 милиони за време на пандемијата, во 2020 година, пред да почне брзиот тренд на раст во годините што следуваат.

Но затоа, приходите од провизии и надоместоци си растеле, полека но сигурно, и во 2017, 2018, 2019 година, па паднале во 2020 година затоа што имаше намалена активност во банките поради рестриктивните мерки и сл., за потоа да продолжат со континуиран раст.

Само трите најголеми банки во Македонија, „Комерцијална“, „Стопанска банка – Скопје“ и „НЛБ банка“, во 2024-та заработија чисти 191 милион евра, од кои само од провизии и надоместоци инкасирале безмалку 60 милиони евра, што е за 11,5 отсто повеќе одошто годината претходно. Кај „НЛБ банка“, на пример, делот од приходите што го остварува од провизии и надоместоци оди дури и до 25 отсто од вкупниот оперативен приход.

 

 

Како што пишуваше „Блумберг Адрија“ и претходно, висината на овие надоместоци е регулирана со членот 74 од Законот за платежни услуги и платни системи. Тој предвидува „давателот на платежни услуги да може да пресметува и наплатува вкупен месечен надоместок со разумна висина“.

„Разумната висина на надоместокот од ставот (1) на овој член не смее да биде повисока од 0,1 отсто од подвижниот просек на просечната месечна исплатена нето-плата во земјата за претходните 12 месеци, во согласност со објавите од страна на Државниот завод за статистика“, се наведува во Законот.

Овој член е законската основа по која банките го вршат зголемувањето на надоместоците. Со растот на просечната плата се зголемува и надоместокот. На почетокот на 2023 година, 0,1 отсто од просечната плата изнесуваше околу 30 денари, а сега е 45,5 денари.