Напредната технологија не ги прави паметни само нашите телефони, телевизори, апарати за домаќинството, автомобилите... Користа од употребата на интернет буквално во сѐ придонесува и земјоделството да може да биде „паметно“.
Зелената револуција, која започна во 1960-тите години преку усвојување нови технологии, како употреба на вештачки ѓубрива, наводнување и механизација, една деценија подоцна се претвори во генетска револуција, со успешни манипулации на ДНК и создавање генетски модифицирани култури со поголеми приноси. За денес, во 21 век, земјоделството да доживее своевидна втора зелена револуција, која се базира на паметно (smart) земјоделство, со примена на информатичка технологија во производството.
„Паметното земјоделство“ се однесува на употребата на „интернет во нештата“ (internet of things), сензори, системи за локација, роботи и вештачка интелигенција, а целта е зголемување на приносот на културите и на квалитетот на производите, истовремено оптимизирајќи ги природните ресурси и човековиот труд во земјоделското производство.
Прочитај повеќе
Системите за наводнување се распаѓаат, користиме едвај 20 отсто
Системот за наводнување е проектиран да покрие 120.000 хектари, но се користи само за 18.000 хектари
28.10.2022
Земјоделските производи поскапеле за 9,7 отсто, а ѓубривата за 57,3 отсто
За поскапувањето на земјоделските производи најмногу придонесува растот на цените на ѓубривата и горивата
14.10.2022
Сензорите собираат податоци за параметрите од кои зависат вегетативниот раст и приносот на една култура (амбиентална температура, релативна влажност на воздухот, достапност на вода во почвата, количество хранливи материи во хранлив раствор итн.). Собраните податоци потоа се анализираат од софтвер и, соодветно на добиените резултати, се преземаат одредени активности, како автоматско наводнување со точно количество вода, се пушта греење, ладење или проветрување во заштитениот простор, се врши дотур на хранливи материи и слично, а целта секако е да се постигнат соодветен раст и развој на културата и со тоа да се добие висок и квалитетен принос. Ова се само неколку начини за практикување паметно земјоделство, иако тоа оди дотаму што веќе се користат и дронови за контрола на различни култури што се одгледуваат на отворено, механизација што се управува од компјутерски системи и навигација, роботизирана берба итн.
Bloomberg Mercury
„Во суштина, која било употреба на спрегата ’собирање податоци - обработка на податоци - донесување одлуки базирани на податоците’ и вмрежување на сите тие чекори можеме да ги сметаме за паметно земјоделство“, вели Фиданка Трајкова, професорка на Земјоделскиот факултет при Универзитетот „Гоце Делчев“ во Штип.
Земјоделците не се доволно запознаени со можностите што ги нуди современата технологија
Експертите сметаат дека кај нас не само што многу малку се зборува за идните решенија во секторот туку земјоделците гледаат со скептицизам на новите високотехнолошки решенија поради тоа што се соочуваат со многу основни проблеми, па паметното земјоделство за нив изгледа како нешто далечно и недостижно за македонски услови.
„За да се зборува за иновативни решенија во земјоделството, треба да постои развиена соработка помеѓу бизнис-секторот и образовните институции, нормално поддржани со развојни политики од државата. Многу често кога на луѓето им се презентира земјоделското производство со современи технологии реакцијата е ’ова е научна фантастика за нас’ или ’ова никогаш нема да се случи кај нас’. Можеби реакцијата е оправдана, бидејќи за да имаме воведување на иновативните решенија мора прво да се решат многу проблеми во земјоделското производство, како мали производствени парцели, агротехнички мерки базирани само на искуство, а не на лабораториски анализи, нестабилен пласман и пазар, слаба економска моќ на индивидуалните земјоделци во чија сопственост е најголемиот дел од земјоделското земјиште во државата и многу други причини“, објаснува професорката Трајкова.
Искуството покажува дека паметното земјоделство кај нас најмногу има примена во производство на градинарски култури, но тоа е главно ограничено на поголеми компании, кои од една страна имаат ресурси за имплементација на такви технологии, а од друга страна имаат сигурни извозно ориентирани пазари.
„Интересот сигурно би бил многу поголем доколку производителите видат бенефиции од таквата технологија и доколку можат да го продаваат производот по цена што ќе ја оправда и исплати почетната инвестиција“, вели Трајкова.
Паметното земјоделство има многу предности
Паметното земјоделство треба да го олесни животот на земјоделскиот производител, да ја зголеми продуктивноста на една производствена површина и да заштеди ресурси, како на пример вода, ѓубрива или пестициди, бидејќи се базира на планирање, анализи и активности базирани врз анализите.
„Обично, паметното земјоделство се пропагира како земјоделско производство што можете да го работите без да сте присутни на површината. Ова е донекаде точно, бидејќи целиот процес може да се следи преку паметен уред, но за да се стигне до тоа, потребно е многу претходна работа“, објаснува професорката Фиданка Трaјкова.
Според неа, прво мора да има технологија за која целосно се верува дека работи точно. Второ, таа технологија мора да биде соодветна на условите за производство каде што е инсталирана, т.е. ако технологијата е купена од Холандија, корисникот мора да биде сигурен дека работи соодветно и во наши услови, кои се сосема различни од тие во Холандија. Трето, човекот или луѓето што ја користат технологијата мора да имаат знаење и, уште поважно, вештини за да ја користат и да знаат што се прави во секој чекор, а ако се јави проблем, неопходно е да знаат како да се отстрани проблемот.
„Паметното земјоделство значи и чести лабораториски анализи на различни параметри. Иако паметното земјоделство по дефиниција треба човечките грешки да ги сведе на минимум или сосема да ги исклучи, во практика тоа е така ако целиот систем правилно се постави и сме сигурни дека работи како што треба. На крајот, целиот систем е поставен и контролиран од човекот и за да биде успешен, потребни се многу знаење, вештини и искуство. Предностите се секако многустрани, но најмали грешки можат да бидат со катастрофални последици за производството“, објаснува професорката Трајкова.
Што е вертикално земјоделство?
Вертикалното земјоделство е одгледување одредени земјоделски култури во вертикала, односно на повеќе нивоа во рамките на една определена површина. Една од примарните цели на земјоделското производство е зголемување на приносот по единица површина, каде што вертикалното земјоделство е концепт што нуди одгледување во вертикала, спротивно на концептот на конвенционалното земјоделско производство, каде што приносите се зголемуваат со одгледување во хоризонтала.
Bloomberg Mercury
„Вертикалното земјоделство најчесто вклучува беспочвено одгледување земјоделски култури, како хидропоника, аквапоника и аеропоника во целосно контролирана средина. Во вертикалното земјоделско производство сите фактори на раст (светлина, температура, влажност, концентрација на јаглерод диоксид, вода и хранливи материи) прецизно се контролирани за културите да произведуваат високи приноси квалитетни свежи производи во текот на целата година, целосно независни од надворешните услови. Оваа контрола може да биде целосно автоматизирана со користење соодветни компјутеризирани системи и сензори“, вели професорката Трајкова од штипскиот универзитет.
Овој начин на производство на растителни култури има соодветни предности во средини каде што нема почва со добри карактеристики за земјоделско производство, но и во урбани средини. Како инфраструктура за вертикално земјоделство може да се користат згради, контејнери за транспорт, тунели и друга инфраструктура. Експертите го сметаат вертикалното земјоделство за исклучително одржлив систем во однос на употребата на вода, ѓубрива и користење на просторот, иако голем предизвик за негово почнување се големите почетни инвестициски трошоци и големата употреба на енергија.
Дејан Златковски, проектен менаџер во УНДП, вели дека во рамките на нивниот проект „Поврзување на дигитализацијата и вештините за идните работни места“ утврдиле дека вертикалното земјоделство е клучен концепт што може да ја поттикне дигиталната трансформација и зелената транзиција на земјоделскиот сектор.
„Примерите на повеќе земји, особено на Холандија, ни даваат добра основа за нашите очекувања“, вели Златковски, а тие се:
*Концептот на вертикалното земјоделство ќе овозможи нашите фармери поединци, фамилијарни земјоделски бизниси и мали и средни претпријатија што дејствуваат во овој сектор да произведат повеќе храна за помалку време, преку користење помалку ресурси (човечки и материјални);
*Овој нов пристап на организација и имплементација на процесите на производство на земјоделски продукти ќе предизвика значителни промени во профилот на македонскиот фармер, но и на другите стручни лица што работат во овој сектор. Оттука, важно е да ги антиципираме промените на потребните вештини и да започнеме со развој на соодветни обуки што ќе овозможат сите заинтересирани на ефикасен и ефективен начин да го имплементираат вертикалното земјоделство;
*Вертикалното земјоделство ќе предизвика позитивни промени во синџирот на снабдување храна и во начинот на кој функционираат поголемите градови, преку поттикнување на урбаното земјоделство.
Bloomberg Mercury
„За да можеме да ги поддржиме овие очекувани промени, започнавме соработка со Институтот за вертикална фарма од Виена (Vertical Farm Institute Vienna), кој го ангажиравме за на македонските фармери и мали и средни претпријатија да им обезбеди анализи поврзани со придобивките, најважните фактори за имплементација, инвестициите, развојот на вештините и потребата од обуки, значајноста од новите архитектонски решенија за поддршка на урбаното земјоделство, користењето на обновливите извори на енергија итн.“, вели Златковски.
Од пред педесетина години, кога се јавуваат првите експериментални обиди да се постигне нешто што личи на денешното вертикално земјоделство, до денес се развиени повеќе типови и форми. Производството со ваков тип фарма овозможува искористување на максималната висина на објектот, за максимален принос на одредена ограничена површина, која на овој начин всушност се зголемува повеќекратно, а приносите некогаш стануваат дури и десетпати поголеми.
Инвестициите се големи, но и приносот е неколкукратно поголем
Вертикалното земјоделство подразбира одгледување растенија во целосно затворен простор, под конкретно определени климатски услови, што овозможува одгледување на посевите во текот на целата година.
„Инвестицијата зависи од производствениот капацитет. За точната висина на инвестицијата не можам да зборувам, бидејќи на пазарот постојат различни компании што нудат различни решенија и кај нас сѐ уште не постојат вистински производствени капацитети со примена на принципите на вертикалното земјоделство“, вели Трајкова.
Во системите за вертикално производство најчесто се одгледуваат микрорастенија, зелена салата, микс од различни видови зелена салата, спанаќ, јагоди, зачински билки (нане, босилек, магдонос, коријандер и други), кои одат за директна консумација како свежи. Значи, покрај високата почетна инвестиција, потребна е инфраструктура за постбербено чување или, пак, строго планиран и организиран пласман поради чувствителноста на самиот производ.
Кај нас има неколку индивидуални производители и микробизниси за производство на микрорастенија, кои најчесто вертикалното производство го инсталираат во домашни услови.
„Пример за вертикално земјоделство, како сегмент од бизнис, во наши услови се три компании за т.н. ин витро размножување на различни растенија, каде што клоновите од растенијата се наоѓаат во затворени стаклени садови на соодветна подлога и се наредени на полици во простории во кои апсолутно се контролираат сите надворешните услови“, вели Трајкова. Таа ги истакнува и вертикалните урбани градини, кои се пример за вертикално земјоделство во мали размери, па дури и кога се користат за декоративни цели и облагородување на урбаниот простор, подобрување на квалитетот на воздухот и слично.
„Кај нас, последните години има компании што инсталираат зелени ѕидови од мовови и други декоративни растенија во затворен простор и тие може да се сметаат како дел од вертикалното производство“, објаснува Трајкова.
„Враќањето на почетната инвестиција зависи од многу фактори и за да зборуваме за враќање на почетната инвестиција во наши услови, треба да имаме таков тип производство на терен“, вели професорката Фиданка Трајкова.
Паметното земјоделство значајно ги намалува трошоците за струја и вода
Најголем трошок за почнување паметно земјоделство е почетната инвестиција, особено кога станува збор за производство на градинарски култури во заштитен простор.
„Според една компанија што нуди технологии за паметно земјоделство на нашиот пазар, со паметното земјоделство може да се заштеди до 85 отсто од потрошувачката на вода и до 50 проценти од потрошувачката на енергија, како и да се зголеми приносот на културите до 40 проценти“, вели професорката Трајкова.
Според нејзините сознанија, корисниците на системите за паметно земјоделство сведочат дека направиле 100-процентен поврат на почетната инвестиција во првата година од инвестицијата во оранжериското производство на градинарски култури или, пак, 100 проценти поврат на почетната инвестиција за осум месеци од инвестицијата во производство на јагодесто овошје.
„Кај нас, кога се обидувате да разговарате за исплатливоста на инвестицијата, најчесто се наидува на отпор, бидејќи сопствениците обично не сакаат да зборуваат за тоа колку заработуваат. Но ако се земе предвид дека сите компании што имаат воведено дури и наједноставен тип паметно земјоделство во производството го зголемуваат и прошируваат своето производство, значи дека почетната инвестиција е исплатлива и нуди повеќе придобивки за производителот и за самиот бизнис“, објаснува Трајкова.
Во одредени случаи, особено кај вертикалното земјоделство, природната светлина, сончевата светлина се заменува со електричен извор на светлина и топлина, што само по себе значи зголемена потреба и трошок за енергија. Затоа, вертикалното земјоделство бара и своевидни инвестиции во обновливи извори на енергија.
Bloomberg Mercury
Дејан Златковски од УНДП смета дека имплементацијата на вертикалното земјоделство ќе поттикне инвестиции и во други поврзани сектори.
„Дополнителна вредност од имплементацијата на овој концепт очекувам дека ќе биде во поттикнување други, на прв поглед несродни, бизнис и економски сектори, како фотоволтаици, сензорска технологија и софтверски решенија, препарати за прихрана во земјоделството (hydroponic fertilizers), контејнерски објекти, специјализирани архитектонски услуги итн.“, вели Дејан Златковски, проектен менаџер во УНДП.
Каде е Македонија во споредба со регионот кога станува збор за паметното земјоделство?
Сѐ уште нема официјални статистички податоци за површините што се управуваат со примена на паметно земјоделство ниту кај нас ниту во регионот, велат експертите. Сепак, може да се констатира дека искористеноста на можностите што ги нуди паметното земјоделство во Македонија е на многу ниско ниво.
„Во Грција, многу одамна во оранжериското производство се користат автоматизацијата и компјутерската контрола, односно паметно земјоделство. Во Србија и Бугарија, исто така, се достапни фирми што нудат системи за паметно земјоделство. Според моите сознанија, кај нас постои само една компанија што нуди можности за воведување паметно земјоделство и поддршка на производителите во неговата имплементација“, вели професорката Фиданка Трајкова од Земјоделскиот факултет при Универзитетот во Штип.
Но во светски рамки паметното земјоделство зема значителен замав. Според податоците на „Статиста“, германска компанија специјализирана за анализа на податоци за пазарите и потрошувачите, вредноста на паметното земјоделство во 2020 година е 12,4 милијарди долари и континуирано расте. Според процените, се очекува до 2026 година тројно да се зголеми вредноста на паметното земјоделство и да достигне 34,1 милијарди долари.
Почнувајќи од 2009 година, како еден од најновите трендови во паметното земјоделство, веќе има голем број вертикални фарми што функционираат во светот. Најразвиените се во Јапонија и САД, додека во Европа тие почнаа да се развиваат малку подоцна.
.webp){kind=icon}
