Збогум: Сите причини зошто цените нема да се вратат на нивото од пред кризата

Инфлацијата во еврозоната во мај е повисока од очекувањата, но сепак е на ниво кое нема да ја одврати Европската централна банка (ЕЦБ) да почне со олеснување на монетарните услови. Во мај, во монетарната унија беше измерена инфлација од 2,6 отсто на годишно ниво. Еден месец претходно таа изнесуваше 2,4 отсто.

Најголема загриженост кај креаторите на политиките создаваат услугите каде во мај растот надмина четири отсто. Растот на платите од почетокот на година кој води до зголемена побарувачка го прави овој сектор клучен за следење при носењето на идните одлуки за монетарните политики.

Ниту движењето на цените на храната не влева оптимизам. Месечниот раст кај пченицата изнесува 14 отсто и е највисок по почнувањето на војната во Украина. Климатските промени се главниот виновник за слабите приноси.

Во пресрет на летото, а повторно поради климатските промени, се очекуваат екстремно високи температури кои ќе ја зголемат потрошувачката на гас и струја, што повторно ќе резултира со раст на цените.

Конкуренцијата и несоодветните мерки се причина за високите цени

Тврдокорната инфлација ќе ја мачи македонската економија и во следниот период. Два месеци со ред е позиционирана на четири отсто, а според проекциите на НБРМ враќање на целта од два отсто може да се очекува во 2026 година.

Според поранешниот министер за финансии, Кирил Миноски, има повеќе причини зошто инфлацијата во земјава е повисока од таа во еврозоната, но главни се ограничената конкуренција на домашниот пазар и несоодветната регулаторна политика.

Кирил Миноски, поранешен министер за финансии/Приватна архива

„Ограничената конкуренција е резултат на монополска позиција што определени трговци или производители ја имаат на домашниот пазар, која се манифестира преку нивната тенденција да остварат екстра профит на начин што несразмерно ќе ги зголемуваат цените. На овој начин тие директно ги подгреваат инфлаторните трендови во земјата“, вели Миноски.

Според него, постојат и објективни фактори за повисокото ниво на цени кај нас кои се од економска природа, а се должат на фактот што трговците во земјата најчесто не се директни дистрибутери и застапници, туку производите и суровините ги купуваат од посредници или во помали количини, што резултира со повисоки набавни цени во споредба со цените што ги добиваат големите трговци и производители во земјите од еврозоната кои можат да направат набавки од поголем обем и да добијат поголем количински рабат.

„Втората причина за повисоката инфлација е несоодветната регулаторна политика, којашто треба благовремено да ги спречи злоупотребите на пазарната позиција на одредени трговци и производители, како и нефер трговските практики, со кои се ограничува конкуренцијата на домашниот пазар и се зголемуваат малопродажните цени. За таа цел е неопходно креирање на соодветни економски политики и проактивна улога на државните институции со што би можело да се постигне поголема стабилност на цените и да се намалат инфлаторните притисоци во земјата“, вели Миноски.

Храната е двигател на инфлацијата

Кварталниот извештај на централната банка покажува дека просекот за првите три месеци од 2024 година изнесува 3,4 отсто и е остварен „во услови на забавен раст на базичната инфлација и на цените на енергентите, а забрзан раст на цените на храната“, наведува Народната банка во првиот квартален извештај за оваа година.

„Годишниот раст на цените на храната бележи умерено забрзување во првиот квартал од 2024 година и во просек изнесува 2,4 проценти (0,8 проценти во претходниот квартал). Ваквата динамика главно го отсликува растот на цените на зеленчукот, чијшто раст заедно со повисоките цени на овошјето најмногу придонесува за годишниот раст на цените кај прехранбената компонента во овој квартал“, наведува централната банка.

Зголемената инфлација од четири отсто во земјава се поклопува со периодот на престанокот на владините мерки за замрзнување на цените на основните прехранбени производи. Во времето кога мерките беа укинати, Владата која е на заминување, тврдеше дека цените нема да растат, а тоа ќе се обезбеди преку Законот за забрана на нефер трговски практики.

Законот беше донесен во март, а минатата недела Министерството за економија го објави и списокот со над 2.500 производи на кои ќе се однесува, но вистински се очекува да заживее дури во септември.

„За прв пат во државата се носи вакво законско решение во кое има наведено 26 нефер трговски практики кои ќе се уредуваат. Во Законот, исто така, е наведено процентуално колку може да биде максималниот рабат кој може маркетите да го бараат од производителите и добавувачите, а кој сега надминува 30-40 отсто од цената. Со ова решение е предвидена листа на земјоделски и прехранбени производи каде рабатот ќе биде ограничен на 10 отсто и во склоп на тоа ќе конкурираат меѓу себе ланците на супермаркети што ќе влијае во намалување на цените“, објави тогаш ресорното Министерство.

Во законот стои „исклучоците и рабатот којшто добавувачот ќе му го одобри на купувачот не смеат да бидат повисоки од 10 отсто од остварениот промет во тековната година, а кои јасно мора да бидат содржани во договорите за снабдување со земјоделски и прехранбени производи“.

Обид преку закон да се влијае на цените

Иако првичната одредба во однос на ограничувањето од 10 отсто беше дополнета, сепак сè уште наидува на многу нејаснотии и различни толкувања кај засегнатите страни. Според правниците, дилемите се следни: дали овој процент се однесува на сите исклучоци кумулативно, дали процентот се однесува на одреден производ од добавувачот или пак вкупно за сите производи кои добавувачот ги продава на купувачот.

„Оваа одредба (чл. 8 ст. 6) претставува уникатно решение, какво што нема ниту во Директивата 2019/633, ниту пак во законските решенија на земјите членки на ЕУ“, вели во изјава за „Блумберг Адрија“ професорката на Економскиот факултет во Прилеп, Емилија Ѓорѓиоска.

Проф. др Емилија Ѓорѓиоска/ веб-страница на Економскиот фалутет во Прилеп

Примарната цел на законот, според Ѓорѓиоска, е да ги регулира и да ги санкционира нефер трговските практики кои се спротивни на фер однесувањето, однесувањето во добра верба, најчесто еднострано наметната од страна на подоминантниот или економски помоќниот трговски партнер во синџирот на снабдување на земјоделски и прехранбени производи.

„Иако потрошувачите не се во главниот објектив при донесувањето на овој закон, во секој случај воспоставувањето на стабилни трговски односи меѓу деловните партнери кои добавуваат стока од широка употреба, се чини дека позитивно ќе се прелее и на потрошувачите. За тоа колку ќе бидат фер цените за крајните потрошувачи е другата страна од медалот. Ограничувањето на рабатот којшто добавувачот може да му го одобри на купувачот за не повеќе од 10 отсто од остварениот промет во тековната година, останува да видеме на чие салдо ќе заврши, дали на салдото на трговците или пак на потрошувачите“, вели таа.

Ниските цени се минато од повеќе причини

Наредниот период ќе покаже дали законот ќе го спречи растот на цените на храната, а она што е јасно е дека тие никогаш нека да се вратат на нивото од пред кризата. Отпорноста на цените на основните производи може да се должи на неколку фактори, вели Миноски.

„Најнапред треба да се има предвид дека инфлацијата влијае на психологијата на потрошувачите и бизнисите, кај кои настанува долгорочна промена во очекувањата. Односно кај нив преовладува перцепција дека цените постојано ќе се зголемуваат. Понатаму зголемувањето на цената на чинење на производите како резултат на зголемените цени на суровините и работна сила, влијае на долг рок цените да се одржуваат на повисоко ниво, затоа што е тешко истите да се вратат на претходното ниво“, вели тој.

Следниот фактор, според Миноски за отпорност на цените е нарушувањето во глобалните синџири на снабдувања коешто почна во време на пандемијата на ковид, а продолжи со војната во Украина, кризата на Блискиот Исток, како и со логистичките проблеми кои настанаа поради геополитичката нестабилност во повеќе клучни места за светскиот транспорт (Црвено Море и Аденскиот залив) со што се зголемија транспортните трошоци. Дополнителен проблем е и ограничувањето во меѓународната трговија и трговските ембарга што резултираа со намалување на производството на стратешки суровини и зголемување на нивните цени.

Фактор за одржување на цените на повисоко ниво секако е и фактот што за време на пандемијата беа вбризгани големи суми на пари во оптек во економиите на САД и ЕУ, со што долгорочно се влијаеше на зголемување на побарувачката, а со тоа и на цените.

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар