Високите камати товар за компаниите и граѓаните, но и ризик за финансиската стабилност

Борбата против инфлацијата преку затегната монетарна политика не би требало да трае вечно бидејќи високите камати носат ризици и за банкарскиот сектор односно за финансиската стабилност поради тоа што се зголемува ранливоста на домаќинствата и на компаниите што се изложени на кредити. Ценовната и финансиската стабилност се две страни од иста паричка, констатираат од Народната банка во новата анализа, во која меѓу другото се објаснува дека монетарната политика и политиките за одржување на финансиската стабилност се меѓусебно суштински поврзани, со оглед на тоа што промените во каматните стапки можат да имаат влијание врз финансиските пазари, а случувањата на финансиските пазари можат повратно да влијаат врз ефективноста на монетарната политика.

Можни ризици за финансискиот систем

Од Народната банка објаснуваат дека сега е веќе општоприфатено дека финансиската стабилност претставува предуслов за стабилноста на цените и обратно. Имено, во изминативе петнаесет години кога инфлацијата беше ниска, централните банки беа во можност да спроведуваат приспособливи политики и да го поддржат економскиот раст, истовремено придонесувајќи кон одржување и на финансиската стабилност.

„Гледано од денешна перспектива, јасно е дека постои размена (англ. trade-off) помеѓу управувањето со инфлацијата и финансиската стабилност, бидејќи, како што покажа неодамнешното искуство, зголемувањето на каматните стапки заради справување со инфлацијата би можело да ги зголеми ризиците во финансискиот систем“, наведуваат од Народната банка.

Наглото затегнување предизвика стрес во САД

Стресот забележан во САД со пропаѓањето на двете банки служи како пример за влијанието што го има брзото и нагло затегнување врз вреднувањето на активата, што беше и причинат за нивното пропаѓање.

„Ова е тесно поврзано со можниот ризик дека централните банки на крајот би можеле да се откажат од сопствените напори да ја стават инфлацијата под контрола, отворајќи го прашањето за ’финансиската доминација’, што се однесува на можната размена помеѓу повисоките трошоци за намалување на инфлацијата и загриженоста за финансиската стабилност“, наведуваат од Народната банка.

Оттаму сметаат дека решението за оваа значајна размена (англ. trade-off) е да се има силен, капитализиран и отпорен банкарски систем, како и небанкарски финансиски сектор и ефективни инструменти за одржување на финансиска стабилност, и тоа како макропрудентни алатки така и алатки за решавање проблеми на банки. Колку се посилни билансите на банките и колку е подобар инструментариумот толку е помал ризикот од финансиската доминација и е поголем маневарскиот простор за монетарната политика, за да биде сосредоточена на стабилноста на цените и во иднина.

Од Народната банка потенцираат дека кога станува збор за првиот предуслов - состојбата на банкарскиот систем, важно е што банките во регионот на Централна, Источна и Југоисточна Европа (ЦИЈИЕ) влегоа во оваа криза во релативно солидна состојба, со силни капитални и ликвидносни позиции, кои беа главно изградени пред пандемијата и се одржуваа на соодветното ниво.  Според податоците, заклучно со крајот на 2023 година, стапката на адекватност на капиталот изнесува 20 проценти, во просек, за регионот, додека стапката на ликвидност (ликвидните средства во однос на вкупните средства) е околу 30 проценти.

„Кредитните портфолија се со висок квалитет, односно ниски стапки на нефункционални кредити (околу три проценти во просек), кои се подобри во споредба со нивоата од пред пандемијата. Ризиците не се остварија, а профитабилноста и натаму е солидна“, наведуваат од централната банка.

Нема простор за удобност

Сепак, оттаму предупредуваат дека не постои простор за удобност и потребни се постојана внимателност и приспособливост на политиките за да се спречат ранливостите што би можеле повторно да ја тестираат отпорноста на банкарскиот систем во иднина.

„Ова особено се однесува на индиректниот кредитен ризик што произлегува од домаќинствата и корпоративниот сектор, кој опстојува во сегашното опкружување на високи каматни стапки“, укажуваат од НБРМ.

Имено, од глобалната финансиска криза наваму, во регионот беа преземени важни чекори за да се подобри соодветноста на резервациите за нефункционалните кредити од страна на банките, за да се овозможи нивно навремено отпишување и продажба и за да се развијат пазарите за нефункционални кредити.

„Ова придонесе за сведување на нефункционалните кредити на историски најниски нивоа. Меѓутоа, предизвикот е да се спречи нивното повторно натрупување, бидејќи тоа би претставувало ризик за квалитетот на билансите на банките и нивниот капацитет за кредитирање“, наведуваат од централната банка.

Повисоките трошоци за задолжување се извор на ранливост

Анализите на должничкиот товар на домаќинствата покажуваат дека тој е одржлив и е под праговите на ранливост во сите земји на Централна, Источна и Југоисточна Европа (ЦИЈИЕ). Долгот на домаќинствата се зголеми за време на пандемијата, меѓутоа потоа тој повторно се врати на претходното ниво (околу 26 проценти од БДП во просек во 2022 година).

„Сепак, за да се добие попрецизна слика за ранливоста на домаќинствата, потребен е посеопфатен пристап, кој ги анализира ризиците од повеќе аспекти“, укажуваат од Народната банка.

Една таква анализа е неодамнешното истражување на австриската Народна банка за девет економии од ЦИЈИЕ во кое се утврдува дека ризикот во секторот на домаќинствата е значителен и треба внимателно да се следи. Според истражувањето, учеството на ранливите домаќинства во регионот е близу 15 проценти, при што долгот изложен на ризик сочинува малку повеќе од 20 проценти од вкупниот долг.

„Сепак, видливи се големи разлики помеѓу земјите, при што учеството на долгот што е изложен на ризик се движи од 36 проценти и 32 проценти во Босна и Херцеговина и во Романија до 11 проценти во Унгарија. Во Северна Македонија, се проценува дека учеството на долгот што е изложен на ризик е малку под 30 проценти“, наведуваат од НБРМ.

Повисоките трошоци за задолжување се извор на ранливост и за претпријатијата, особено за фирмите со поголема задолженост. Позитивната страна е тоа што корпоративниот сектор успеа да излезе од пандемијата во релативно добра состојба, при што силното постпандемиско закрепнување им помогна на фирмите да изградат одредени резерви. Во моментов задолженоста е на нивото од пред пандемијата (околу 51 процент). Сепак, со порастот на референтните каматни стапки се зголеми каматното оптоварување на приватните кредитокорисници што имаат кредити со променлива стапка. 

Корпоративниот долг во Македонија е чувствителен на шокови

Како што покажува анализата на ММФ, во земјите во развој долгот што е изложен на ризик (делот на долгот со показател на покриеноста на каматните расходи со добивката од работењето што е понизок од 4) изнесува 70-80 проценти кај малите и средните претпријатија и околу 50 проценти кај големите фирми.

„Во домашната економија, учеството на корпоративниот долг, чиј показател за покриеноста на каматните расходи со добивката од работењето е со вредност помала од 3, е околу 42 процента. Покрај ова, долгот е чувствителен на шокови што може негативно да влијаат врз профитабилноста и шокови поврзани со повисоките трошоци за финансирање, кои можат дополнително да ги влошат показателите за долгот“, посочуваат од Народната банка. 

Како што покажува анализата на сценарио спроведена од ММФ (презентирана во Глобалниот извештај за финансиската стабилност од април 2023 година), по шокот, долгот што е изложен на ризик се зголемува за 6 п.п. и 14 п.п. за малите и средните претпријатија, соодветно.

„Несомнено, во времето на кризата, корпоративниот сектор ослабна и некои компании не можеа да ги издржат последиците од тројниот шок, кој доведе до високи трошоци за енергија, високи трошоци за материјали и производство и зголемени трошоци за работна сила, при истовремено затегнување на финансиските услови“, велат од Народната банка.

Ризикот од несолвентност беше нагласен, што беше видливо преку зголемениот број поднесени барања за отворање стечајна постапка. Во ЕУ, по падот во 2020 година, барањата за стечај забележаа двоцифрена стапка на раст во периодот од третиот квартал на 2022 година до третиот квартал на 2023 година, достигнувајќи историски највисоки нивоа од почетокот на собирањето на податоците во 2015 година. Сепак, во втората половина од годината состојбата се стабилизира, при што индексот на стечајни постапки постепено се нормализира кон нивоата од пред пандемијата.

„Севкупно, приватниот долг во ЦИЈИЕ, збирно, се чини дека засега е под контрола и, според последните податоци, следи надолна патека до нивото од околу 75 проценти од БДП, при што во сите земји тој е под прагот на ранливост. Сепак, и натаму е неопходна внимателност“, сметаат од централната банка.

Што очекуваат аналитичарите на „Блумберг Адрија“?

Очигледно е дека добрите показатели за солвентноста и ликвидноста на македонскиот банкарски сектор, кои меѓу другото се резултат и на политиките и мерките на Народната банка, дадоа простор преку затегнување на монетарната политика релативно безболно да се заузди инфлацијата, која достигна рекордни вредности во текот на минатата година. Народната банка на Македонија ја замрзна основната каматната стапка на 6,3 проценти во јули (шеста последователна седница со иста одлука), со цел да влијае врз намалување на инфлацијата, која сè уште е упорна и над посакуваното ниво. До кога ќе трае ваквото затегнување и како влијае тоа врз кредитната активност во регионот се прашања што се многу важни во овој контекст, со оглед на тоа што високите камати носат ризици поради зголемувањето на ранливоста на компаниите и граѓаните што се изложени на кредити.

Аналитичарите на „Блумберг Адрија“ во неодамнешната анализа објавена на „Блумберг Адрија инсајт“ посочија дека трендовите на кредитната активност во регионот покажуваат знаци на закрепнување и покрај покачените каматни стапки.  

„Иако беа спроведени построги монетарни политики, нивното влијание преку кредитниот канал беше ограничено. Тоа се должи на вишокот на ликвидност во финансиските системи, што спречи кредитна криза и само предизвика мало забавување“, велат од нашиот аналитичкиот тим.

Според нив, тоа е пресликано и во економскиот раст во регионот, кој постојано бележеше позитивни стапки во текот на 2023 година и во првиот квартал на 2024 година.

Од нашиот аналитички тим очекуваат закрепнување на кредитната активност во регионот Адрија во 2024 година, што ќе продолжи и понатаму во 2025 година.

„Бидејќи макроекономското опкружување дава позитивни сигнали за понатамошен раст во регионот, кредитната активност ќе биде фактор на поддршка. Каматните стапки ќе се намалат со олабавувањето на монетарната политика, што постепено ќе ја турка побарувачката за кредити“, велат аналитичарите.

Тие ја посочуваат анкетата на Европската комисија за бизниси и потрошувачи за вториот квартал од 2024 година според која во изминатата година значително се намалува  процентот на компании што известуваат дека финансиските ограничувања се лимитирачки фактор на нивната активност.

„И покрај тоа што каматните стапки сè уште се покачени, банките ќе ги намалат своите кредитни стандарди, што ќе го направи задолжувањето попристапно“, велат аналитичарите.

Тие посочуваат три главни фактори што ќе придонесат за раст на кредитната активност.

Прв фактор е економскиот раст. Од нашиот аналитички тим објаснуваат дека регионот имаше релативно успешни 2022 и 2023 година во однос на растот на БДП (во споредба со бројките за стагнација во целокупната ЕУ).

„Одбивноста кон ризикот на банките ќе се олесни, бидејќи нема значително влошување на нивните кредитни портфолија, што ги прави посклони да продолжат да одобруваат заеми“, сметаат аналитичарите.

Како втор фактор ги наведуваат очекувањата за намалување на каматните стапки до крајот на 2024 година и понатаму во 2025 година, што ги прави компаниите поподготвени да преземаат заеми, бидејќи очекуваат да се намали нивниот каматен товар (исто така и за ненамирените заеми, врз основа на променливата стапка).

Како трет фактор ги посочуваат солидните стапки на ликвидност и солвентност што ги бележат банките, кои се значително над регулаторните барања, што обезбедува добар потенцијал за понатамошна кредитна активност.

Тие сметаат дека каматните стапки во регионот Адрија веќе го поминаа или се околу својот врв и дека постепено ќе се намалуваат во наредниот период.

„Очекуваме каматните стапки полека да се намалуваат со олабавувањето на монетарните политики, но во согласност со веќе видената динамика на пренос. Тоа ќе резултира со поевтинување на заемите за клиентите, кое сепак ќе биде мало до крајот на 2024 година“, велат аналитичарите.

Според нив, поголемо поевтинување на заемите ќе има дури во 2025 година. Најголем потенцијал за намалување на трошоците за кредитите тие гледаат во Србија, а потоа и во Словенија и Хрватска, бидејќи таму каматните стапки најмногу пораснаа за време на циклусот на монетарно затегнување, така што има повеќе простор за надолна корекција. Тие сметаат дека во Босна и Херцеговина и во Македонија каматните стапки ќе бидат поупорни, бидејќи не претрпеа значителни промени за време на монетарното затегнување.

Според нив, Народната банка би требало да почне со постепено олабавување на монетарната политика од претстојнава есен, со тоа што интензитетот на намалување на основната каматна стапка ќе биде условен од движењето на цените на услугите, кои сè уште покажуваат жилавост во целиот регион.  

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар