Нудиме клуч за раст на Македонија: Задолжувајте се, ама за извоз

Кои се клучните двигатели на македонскиот бруто домашен производ, какви се можностите за раст на македонската економија и што може да се очекува во блиска иднина се прашањата на кои прецизни одговори даде Михаел Блажековиќ, аналитичар за макроекономија и пазари на капитал во „Блумберг Адрија“ кој на денешната конференција „Back to Business: Економски потенцијал и развојни можности за Македонија“ во Скопје ја презентираше анализата „Отклучување на растот: Економијата и пазарите на капитал во Македонија“.

Што ја движи македонската економија?

Тој посочи дека во изминатите 10 години македонската економија порасна во просек за 2,3 проценти и укажа дека да не беше пандемиската 2020 година, овој раст во просек би изнесувал нешто над три проценти, што може да се смета за солидна стапка на раст за малата и отворена економија на Македонија.

„Овој раст во голема мера зависи од потрошувачката на домаќинствата, која сочинува дури 67 проценти од БДП. Зависноста од потрошувачката не е аномалија, туку нормална ситуација“, рече Блажековиќ.

Тој информира дека Словенија најмалку се потпира на потрошувачката на домаќинствата, околу 50 проценти од БДП, додека регионалниот просек е нешто под оној на македонската економија.

Михаел Блажековиќ, аналитичар во Блумберг Адрија

„Овој модел на раст продолжува. Имено, потрошувачката на домаќинствата го движи БДП и во регионот Адрија годинава, вклучително и Македонија“, додава Блажековиќ.

Во однос на прашањето како потрошувачката е главниот двигател на растот на БДП, Блажековиќ вели дека сите треба да сме свесни дека периодите на инфлација се критични за потрошувачката.

„Но, во регионот Адрија, падот на потрошувачката беше краткорочен, главно бидејќи главните фактори кои влијаат на потрошувачката останаа силни: платите и заштедите. Исто така, треба да ги имаме предвид заемите - особено готовинските заеми кои директно се влеваат во потрошувачката“, рече Блажековиќ.

Тој објасни дека кога се анализираат промените во основите на трошењето, може да се види дека растот на реалните плати е висок, во Србија и Хрватска над 10 проценти, додека во Македонија стапката е малку пониска. Според него, екстра поттик на потрошувачката доаѓа од зголемениот дел на трошење којшто се потпира на нови задолжувања. Имено, кредитите во реални услови бележат раст за над четири проценти на годишно ниво.

„Исто така, растат и депозитите низ регионот Адрија и иако претставуваат извор за потрошувачка, тие се повеќе извор за идна потрошувачка и конкуренција за сегашната потрошувачка. Кредитите, пак, се директно насочени кон тековната потрошувачка“, вели Блажековиќ.

Тој информира дека депозитите бележат пад само во Хрватска, што е поврзано со честите издавања на државни обврзници и записи, бидејќи граѓаните дел од расположливиот приход го пренасочуваат во обврзници, а не во депозити.

„Македонија почна и со обврзници за малопродажба (граѓански обврзници), но во моментов само 0,3 проценти од јавниот долг имаат граѓаните, додека во Хрватска таа бројка е над осум проценти што отвора можност Македонија да го повтори издавањето на обврзници на мало, особено кога се забележува раст на депозитите“, смета Блажековиќ.

Тој додава дека покрај потрошувачката, значителен дел од економијата зависи и од странските директни инвестиции (СДИ) и дека во оваа област, регионот Адрија има добри резултати во споредба со земјите од Централна и Источна Европа (ЦИЕ).

„Клучниот двигател на СДИ во регионот Адрија е достапната и релативно поевтина работна сила. Имено, земјите со повисоки просечни плати привлекуваат пониски СДИ како процент од БДП што се потврдува со високата негативна корелација, имајќи предвид дека инвестициите често се насочени кон трудоинтензивните индустрии, при што голем дел од нивните трошоци се врзани за цената на трудот“, вели Блажековиќ.

Втор фактор, наведува тој, е достапноста на вработеноста, при што стапката на невработеност и СДИ имаат позитивна корелација.

„Така, гледаме дека Србија, Босна и Херцеговина и  Македонија сè уште се во поволна позиција во однос на привлекувањето СДИ - релативно високи стапки на невработеност и ниски просечни плати. Тоа се потврдува и во 2024 година за Македонија, со 20 проценти раст на годишно ниво на СДИ“, рече Блажековиќ.

Нашиот аналитичар нагласува дека Македонија во последно време привлекува многу инвестиции во обновливи извори на енергија поради поволните услови за производство на струја од ветер и на соларна енергија.

„Друг важен фактор кога зборуваме за атрактивноста на Македонија е нејзината најниска корпоративна даночна стапка во регионот по Унгарија, што создава можности за странските компании кои бараат даночно поволни региони за инвестирање“, вели Блажековиќ.

Какви се можностите?

Откако даде прецизна слика во однос на факторите што ја движат македонската  економија, Блажековиќ се осврна на можностите за развој.

„Во однос на нефинансиските друштва и Владата, долгот на Македонија е под регионалниот просек. Особено во корпоративниот сектор, каде што задолженоста на нефинансиските друштва е само 25 проценти во однос на БДП. Верувам дека постои потенцијал за зголемување на задолженоста за дополнително да се зголемат инвестициите и производството, но постои услов. Имајќи предвид дека Македонија е мала економија, од суштинско значење е да се фокусира на извозот“, рече Блажековиќ. 

Според него, тука лежи актуелниот проблем: околу 40 проценти од вкупниот извоз е насочен кон германскиот пазар. 

„Германија веќе неколку месеци е во економска стагнација, што се чувствува во македонскиот извоз и растот на БДП. Иако зависноста од Германија е намалена во последниве години, идните корпоративни инвестиции во голема мера ќе зависат од перформансите на германската економија“, вели Блажековиќ.

Кога станува збор за Владата, тој посочи дека нејзиниот долг е под критериумите од Мастрихт, но во последните пет години задолженоста е значително зголемена - по Романија, таа порасна најмногу од 40 на над 50 проценти од БДП.

„Некои земји како Хрватска и Србија забележаа пад на овој индикатор благодарение на побрзиот раст на БДП и доброто фискално управување“, констатира Блажековиќ.

Одлични перформанси на пазарот на капитал

Пазарот на капитал е огледало на економијата, бидејќи ја продолжува динамиката во корпоративниот сектор, укажува Блажековиќ. 

„Оваа година е подобро од кога било. Индексот МБИ10, кој ги вклучува 10-те најликвидни акциите на компаниите кои котираат на берзата годинава пораснаа за над 40 проценти, што е значително над годишното остварување за пет години“, рече Блажековиќ.

Тој укажа дека овој раст во голема мера може да се припише на перформансите на банкарскиот сектор, кои сочинуваат 43 проценти од целиот индекс.

„Кога ќе ги погледнеме другите индекси во регионот, инвеститорите исто така можат да бидат задоволни, бидејќи ги надминаа и пошироките европски Stoxx 600 и американските SPX и Nasdaq. Секторски, во споредба со поширокиот европски индекс STOXX600, гледаме дека градежништвото, фармацевтските компании и хотелиерите во Македонија ги надминаа истите сектори во Европа“, информира Блажековиќ.

Михаел Блажековиќ, аналитичар во Блумберг Адрија

Дополнително, вели тој, малопродажниот сектор исто така се подобри, иако е малку потешко да се споредува бидејќи се занимава со трговија со нафтени деривати, додека малопродажниот сектор во Европа ја вклучува целата малопродажна индустрија.

„Овој раст на индексот доведе и до зголемување на вреднувањата. Во моментов, МБИ10 има покачено вреднување“, вели Блажекович.

Тој објаснува дека коефициентот P/E (цена/заработка), кој е околу 15 и коефициентот P/B (цена/книговодствена вредност) кој е околу 2 се повисоки од  индексите во регионот, особено од словенечките и унгарските индекси, кои сè уште изгледаат потценети врз основа на показателите за вреднување.

Што може да се очекува следната година?

Блажековиќ очекува македонската економија да забрза до три проценти реален раст, поттикнат од продолжувањето на приватната потрошувачка поради веќе споменатите силни фундаменти на трошење.

„Очекуваме и закрепнување на германската економија, што ќе го поттикне македонскиот извоз, а очекуваме и континуиран прилив на СДИ, особено кај обновливите извори на енергија“, вели Блажековиќ.

Што се однесува до инфлацијата, тој очекува натамошно забавување во 2025 година на нивоа под три проценти, при што фокусот останува на цените на услугите, кои растат со двојно поголема стапка од вкупната инфлација.

„Сувото лето кое влијае на земјоделството може да ги притисне и цените, со оглед на тоа што околу 37 проценти од потрошувачката кошница во Македонија е составена од храна, што е највисоко ниво во целиот регион Адрија. Сепак, другите инфлациски притисоци треба да се намалат, што ќе ја избалансира стапката на инфлација“, вели Блажековиќ.

Според него, главните ризици за растот и изгледите за инфлација остануваат од надворешна природа и се оние на кои малата и отворена македонска економија не може да влијае.