Ни треба ли романски рецепт за заживување на Македонската берза?

Додека Македонија со години чека да се јави јунак што ќе го скрши мразот со излегување на берзата, на пазарите на капиталот во Истанбул и во Букурешт од почетокот на годинава има големи раздвижувања односно зачестени иницијални јавни понуди на акции - ИПО (од англиски: inital public offering - IPO) и нови котации на кои можат да им завидуваат многу поголеми берзи во Европа и во светот, бидејќи нивната вредност ја надминува границата од милијарда евра. Котацијата на новите компании донесе бран нови инвеститори на двете берзи, што позитивно влијаеше на обемот на тргување и воопшто врз пазарите на капитал во Турција и во Романија. Анализираме кои се причините за зголемениот интерес за излегување на нови компании на овие две берзи и зошто нема сличен тренд и во Македонија?

„Тепачка“ за ИПО во Турција

Според податоците на „Дилоџик“ (Dealogic), од почетокот на годинава на берзата во Истанбул триесет компании продале акции преку иницијална јавна понуда, при што собрале капитал од 1,9 милијарда евра, што е многу повеќе отколку на берзите во Лондон, Милано и Франкфурт. Оваа сума ѝ помогна на Турција да се рангира на деветото место на листата од десет земји во светот со најголема продажба на акции преку ИПО. На првите три места на оваа листа се Кина, САД и Обединетите Арапски Емирати.  

 

„ИПО се најлесниот и најдостапен извор на финансирање за компаниите по најповолни трошоци“, изјави неодамна за „Блумберг“ Туна Цетинкаја, помошник-генерален менаџер во брокерската куќа „Инфо Јатирим“. „Значи, има многу повеќе компании што сакаат да го искористат апетитот на локалното население и веројатно ќе видиме многу повеќе компании што ќе почнат да котираат оваа година отколку во 2022 година“.

Што се случи во Романија?

Романија е уште една земја од поширокото соседство на Македонија што се најде на листата од десет земји во светот со најголеми продажби преку ИПО во првата половина од 2023 година. Всушност, Романија се најде на осмото место, пред Турција, а главна причина за тоа е јавната понуда на 78 милиони акции или 17,3 проценти од сопственоста во јавното хидроенергетско претпријатие „Хидроелектрика“ (Hidroelectrica SA) во јули годинава, во вредност од 1,8 милијарда долари. Станува збор за најголема ИПО во Европа годинава, по онаа на „Порше“ (Porsche AG), и трета по големина во светот.

Како што пишуваше неодамна „Блумберг“, ИПО на „Хидроелектрика“ претставува  тест за Букурешката берза, која е една од берзите со најниска ликвидност во Европа. Имено, просечниот дневен промет на берзата годинава изнесуваше 23 милиони долари, додека обемот на тргување на „Хидроелектрика“ само во еден ден надмина 171 милион долари. Акциите на романската хидроенергетска компанија пораснаа дури за 11 проценти во нивното деби во Букурешт.

Производителот на обновлива енергија веднаш стана најголема романска компанија на берзата, вредна повеќе од 10 милијарди долари. Според „Блумберг“, високата профитабилност и дивидендите на компанијата се главните причини за големиот интерес меѓу инвеститорите. Дополнително, со котацијата на малцинскиот удел во најголемиот романски производител на електрична енергија, Романија исполнува еден од критериумите потребни за земјата-членка на Европската Унија да добие пристап до поголема помош од блокот.

„Ова го гледам како пресвртница за Романија“, рече неодамна за „Блумберг“ Пабло Ескондриљас, управен директор и раководител на „ЕМЕА пауер инвестмент банкинг“ (EMEA Power Investment Banking) при „Ситигруп“ (Citigroup Inc.). „Оваа ИПО се надевам ќе овозможи привлекување повеќе инвеститори“.

„Всушност, котирањето на ’Хидроелектрика’ предизвика лавина од интерес на романската берза, со отворени илјадници нови сметки, давајќи им на инвеститорите нова изложеност на компаниите котирани на берзата во Букурешт и економијата на земјата“, рече претседателот на берзата Раду Ханга.

Голем предизвик за сите помали регионални берзи

Главниот извршен директор на Македонската берза, Иван Штериев, вели дека дежурната тема за ИПО е генерално голем предизвик за сите помали регионални берзи.

„Во регионот нема конзистентен образец акционерските друштва периодично да излегуваат на берза. Оттука, креирањето опкружување во кое одредени компании повремено ќе решат да излезат на јавниот берзански пазар (да направат т.н. going public) е стратегиска цел за берзите, но за да се случи тоа сепак е примарна одлуката на моменталните сопственици на компаниите чии акции би се понудиле на пазарот“, вели Штериев.

Тој додава дека искуството во регионот покажува дека полесно се прави голема ИПО како дел од некои приватизациски проекти наспроти ваквите одлуки во корпоративниот сектор.

„Но, треба да се напомене дека успешната ИПО на ’Хидроелектрика’ летово во Романија се најавуваше десетина години. Станува збор за голема енергетска компанија во доминантна државна сопственост од 80 проценти кај која се продаде малцински пакет во сопственост на американската компанија за менаџмент со средства (asset management) „Френклин Темплетон“ (Franklin Templeton), која со години управува еден специјален инвестициски фонд во Романија (составен од разни приватизациски акции). Значи, за ова се потребни професионален пристап, политичка одлука и време“, објаснува Штериев.

Иван Штериев

Според него, давање дел од сопственоста во приватниот сектор во замена за нов капитал не е лесна одлука.

„Кај нас секако има голем број компании што по својата успешност, големина и остварен промет одамна се кандидати за ИПО и котација на берзата“, вели Штериев.

Тој потенцира дека неизлегувањето на берза е поврзано со четири главни теми: емоционална и нереална евалуација на компанијата, првата генерација тешко ја „пушта“ контролата врз компанијата, страв од поголема транспарентност и надворешни инвеститори и барем досега релативно евтини кредити за успешните компании (а токму тие се кандидати за ИПО).

„Очигледно е потребно компаниите сами да почувствуваат дека се подготвени за тоа. Шоковите со кои се соочуваат компаниите последните неколку години би требало дополнително да ја нагласат потребата од поголема капитализираност во корпоративниот сектор – ако како компанија имаш поголем капитал, поотпорен си на какви било непредвидливи негативни случувања во иднина“, вели Штериев.

Тој додава дека моментален фокус на Македонската берза во врска со ИПО е да ги анимира неакционерските друштва да се вклучат во т.н. прилистинг (prelisting) програми (да се подготват организациски, кадровски и суштински за среднорочно излегување на берза).

„Затоа го формиравме и т.н. БУМ-клуб (Берзата и успешните во Македонија). Во очекување сме и на промените на правната регулатива и можноста за формирање т.н. гроут маркет (growth market) на берзата, каде што помалите компании полесно ќе можат да издаваат акции“, вели Штериев.

Неинформираноста голем проблем

„Блумберг Адрија“ веќе пишуваше дека голем број македонски претприемачи не се доволно информирани за поволностите што можат да ги добијат со трансформација на компаниите во акционерски друштва, собирање капитал преку иницијална понуда на акции или од котација на берзата. Малкутемина што горе-долу имаат познавање од пазарот на капиталот избегнуваат излегување на берзата главно поради тоа што сметаат дека на тој начин ќе го загубат монополот во сопственичката структура на своите компании.

Тоа беа главните заклучоци од анкетата за потенцијалот на македонскиот пазар на хартии од вредност што на примерок од 100 компании од сите региони во државата неодамна ја спроведе агенцијата „Стратум РиД“. 

Резултатите од анкетата покажаа изненадувачки голем процент на одговори што упатуваат на тоа дека значителен дел  македонски менаџери имаат целосно непознавање за дејноста на Македонската берза и функционирањето на пазарот на капиталот во земјава.

Во две третини од компаниите воопшто не се размислува за трансформација во акционерски друштва како еден начин за собирање капитал.

„Истражувањето покажува дека најголем дел менаџери односно учесници во сопственичката структура сакаат контролата да ја држат во свои раце и не се подготвени да дозволат некој да влезе во компанијата и да влијае на одлуките што се носат и на стратегијата за настап на компаниите на пазарот. Повеќе од половина од компаниите не се информирани односно немаат лице што би ги информирало за инструментите што ги нуди берзата“, изјави тогаш Весна Кузмановиќ од „Стратум РиД“.

Менаџерите за оваа тематика главно се информираат од консултанти, меѓутоа само 17 проценти од испитаниците одговориле дека би се одлучиле на трансформација на компанијата во АД доколку има лице што би им ги обезбедило сите потребни информации за трошоците и придобивките и би им ги објаснило потребните процедури.

Во однос на можноста за емисија на хартии од вредност на берзата, зачудува што одговорите од анкетата покажуваат дека дури 40 проценти од менаџерите воопшто не знаат што се тоа хартии од вредност, а една третина се информирани за овој инструмент. За ваквата можност тие главно се информираат преку колеги и пријатели, а само 11,5 проценти се запознаени со овој инструмент преку формално образование. Всушност, од 100 анкетирани компании, во изминатиов период само една направила емисија за хартии од вредност.

Анкетата покажа и дека над половина од акционерските друштва не размислуваат за нова емисија на хартии од вредност. Над 73 проценти сметаат дека издавањето хартии од вредност носи големи ризици, меѓу кои како главен ризик (50 проценти од испитаниците) истакнуваат дека на тој начин би дошло до разводнување на сопственоста поради учество на трети лица во капиталот и губење на контролата врз компанијата.

Како главен извор за финансирање, во компаниите се гледаат банките, бидејќи на тој начин обезбедуваат капитал без да ја загубат контролата врз компанијата. Резултатите од анкетата покажаа и дека во половина од компаниите менаџерите не размислуваат за котација на берзата, а 16 проценти изјавиле дека дискутирале за тоа. При носењето на одлуките тие главно ги гледаат недостатоците од котацијата односно губењето на контролата на компанијата. Околу 60 проценти не гледаат никаква предност од котација на берзата.

Со помош на Александра Томиќ („Блумберг Адрија“) и Ирина Вилчу, Конрад Красуски, Вероника Гилас и Тугче Озсој („Блумберг“) 

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар