Штериев: Пазарот на растечки компании и државните обврзници се потенцијал за берзата

Оваа 2024-та е многу интересна за берзите насекаде. На најголемите глобални пазари, и покрај повремените негативни осцилации, цените на акциите дополнително значително се зголемени и на многу берзи се највисоки во историјата. Долгогодишните позитивни глобални берзански трендови се трансформираа во силно поволно психолошко влијание и на нашата берза, каде што биковскиот пазар продолжува - во последните 12 години индексот е 10 години во плус, вели Иван Штериев, главен извршен директор на Македонска берза АД Скопје, во интервју за „Блумберг Адрија“. Во пресрет на годишната конференција на Македонската берза, со Штериев поразговаравме за сите аспекти на пазарите. Зошто кај нас долго време пазарот е исклучително плиток, кој тргува, а кој бега од берзата? Има ли решенија?

Штериев, македонскиот берзански индекс се најде меѓу првите топ пет берзански индекси во светот по остварениот раст од почетокот на годинава. Има некој позитивен тренд и на глобалните пазари, но овде е константна исклучително слабата ликвидност на пазарот. Која е вашата перцепција, кои се клучните фактори што ја обликуваат оваа слика? 

Штериев: Вкупниот промет на берзата годинава, заклучно со 16 септември, по сите основи изнесува околу 99 милиони евра, што е зголемување од над 67 отсто во споредба со првите девет месеци во 2023 година. Класичното тргување со акции и со обврзници изнесува 76,6 милиони евра, односно веќе сега e дури 63 отсто повеќе од целокупниот лански промет во системот БЕСТ. Индексот МБИ10 на годишно ниво во овој период повторно бележи голем плус од 41 процент.

Долгогодишните позитивни глобални берзански трендови се трансформираа во силно поволно психолошко влијание и на нашата берза, каде што биковскиот пазар продолжува - во последните 12 години индексот е 10 години во плус. Агрегираниот раст на индексот МБИ10 во периодот септември 2024 година - декември 2012 година изнесува извонредни 400 отсто. Ценовниот раст на акциите на нашиот пазар и растот на прометот имаат свој фундамент и во резултатите и дивидендните политики на најликвидните котирани компании на берзата, особено банките. Годинава на тоа се надоврзува една серија на значајни корпоративни настани (промена на менаџерски структури, сплитови, најавени или очекувани преземања итн.).

Од друга страна, во системот БЕСТ просечно дневно од јануари до средината на септември 2024 година се склучуваа 90 трансакции (наспроти 46 во 2023 година), а просечниот дневен промет изнесува околу 445.000 евра (во 2023 година: околу 182.000). Од анализата на прометот произлегуваат и факторите што ја обликуваат нашата пазарна слика, односно (не)ликвидноста. Берзите и тргувањето со хартии од вредност, во оптимално сценарио, за да бидат поефикасни и поатрактивни, по дифолт (од англиски: default) бараат голем обем. Познато е дека на пазарите на капитал ликвидноста креира уште поголема ликвидност. Тоа, пак, зависи од големината на целокупната економија, бројот на жители во земјата, но и стандардот на населението и неговите навики за штедење и инвестирање. Секако, перформансите на берзата зависат и од структурата на корпоративниот сектор и преовладувачкиот начин на неговото финансирање. Оттука, ниту една берза не може да избега од некои дадени параметри во националната економија во која таа функционира, но во рамките на тие параметри секоја берза има потенцијал за раст. Ајде и со примери. Просечниот дневен промет кај нас во оваа многу солидна година е апроксимативно неполни половина милион евра. Во Загреб и во Љубљана е околу два милиона, во Букурешт петнаесетина милиони, а во Будимпешта е 40-50 милиони со години. Романскиот пазар е хит во регионот веќе извесно време и е таргет, на пример, и за хрватските пазарни учесници, кои во последно време станаа активни таму. Значи, Хрватите сакаат да излезат од нивната моментална квантитативна пазарна рамка и да ја достигнат романската, за нив тоа е прогрес. За нас би било голема работа ликвидноста да ја зголемиме до хрватските и словенечките нивоа од 2 милиона евра дневно, кои се всушност нивоата на ликвидност од нашиот историски најдобар период (2006-2007 година). На сите регионални берзи концентрацијата на тргувањето е ултрависока. И во Унгарија, која гледаме има голема ликвидност, целата пазарна активност е сконцентрирана во четири акции. Тоа е таа природна развојна лимитираност на берзите во мали економии и држави.

Што да се направи за да се излезе од оваа рамка на краток рок?

Штериев: Изминатиот период заедно со консултанти обезбедени преку ЕБРД се работеше на подготвување среднорочна стратегија за развој на Македонска берза АД Скопје. ЕБРД е наш најголем поддржувач од редот на меѓународните финансиски институции во последната деценија и за тоа сме повеќе од благодарни. Финалната верзија на овој документ ни беше доставена летово. Консултантите, меѓу другото, релативно брзо заклучија дека имајќи предвид што сè е преземено во минатото, како од самата берза така и на ниво на цел систем, а во услови на објективните ограничувања и големина на домашната економија, нема брз рецепт за поинтензивен нов развој. За вообичаените препораки во вакви проекти, како што се воведување или подобрување на системот за тргување, надминување  некои големи фалинки во регулативата или менување одредени оперативни практики, според нив, во нашата ситуација нема голема реална потреба. Оттука, стратегијата како примарни развојни приоритети за берзата ги посочува формирањето на т.н. пазар на растечки компании и поактивното инволвирање на берзата и нејзините членки на примарниот и секундарниот пазар на државни обврзници. Наедно, стратегијата како развојни приоритети го препорачува и продлабочувањето на вертикалната и хоризонталната интеграција. Значи, и со Централниот депозитар на хартии од вредност и со Загрепската берза. На некој начин, преку вака срочената стратегија добивме меѓународна експертска потврда за иницијативите и проектите што самите досега сме ги планирале или почнале и тоа навистина нè радува.

Доста се зборува за начините преку кои може да се зголемат и бројот и вредноста на трансакциите на домашниот пазар. Понудата е исклучително ниска и тоа трае. Зошто?

Штериев: Со текот на годините на нашиот пазар постепено се креираше побарувачка за квалитетни финансиски инструменти. Побарувачката може да се надгради - да се привлечат нови инвеститори од земјата или од странство, но таа не е суштинска пречка за понатамошен развој. Понудата е огромен предизвик. Поради ова акцентот постојано се става на подобрување на постојната понуда, преку проекти како што се Кодексот за корпоративно управување, вградување на ЕСГ-стандардите за известување на компаниите, континуираните новелации на правилата за котација и обелоденување, инсистирање на повеќе информации на англиски јазик, организирање роуд-шоуа итн. Но сите знаеме дека упорно нема нови емисии и котации. Регионалните искуства покажуваат дека најлесно се прави голема иницијална јавна понуда (ИПО од англиски: Initial public offer) како дел од некој приватизациски проект (како „Хидроелектрика“ во Романија минатата година). За успешно ИПО треба сериозен и професионален пристап, време и најважно од сè - одлука на доминантниот сопственик. Кај компаниите со државен капитал таа одлука е политичка. Кога станува збор за приватниот сектор одлуката е на доминантниот сопственик, кој може да биде поединец, фамилија или неколку партнери. Тоа е пресудно. Тоа е основата. Кај нас, но и во многу други држави во поширокиот регион, тоа не се случува поради палета различни фактори за кои се зборувало многупати. Компримирано, ова е резултат на комбинација од деловниот и општиот менталитет (не сакам никој да ми се меша во работењето) и високата ликвидност на банкарскиот сектор (ќе земам кредит во банка), како и недоволно познавање на проблематиката, отсуство на сериозно големи и диверзифицирани пазарни посредници и корпоративни советници и одреден степен на аверзија од транспарентно работење, генерално. Дополнително, како што веќе спомнавме, берзите, а со тоа пазарното финансирање, се поефикасни кога економијата е поголема. Еклатантен пример за тоа е Словенија, која во многу други општествени и економски параметри е соодветен бенчмарк за многумина во регионот. Таму, настрана од некои приватизациски трансакции што одеа преку берзата, сè уште нема вистинско класично ИПО.

Иван Штериев/Приватна архива

Со години нема нови компании што ќе котираат на берзата, има ли некои најави?

Штериев: Нашиот фокус, а и препораките од ЕБРД се да ги анимираме неакционерските друштва да се подготват организациски, кадровски и суштински за среднорочно излегување на берзата. Затоа минатата година го формиравме т.н. БУМ-клуб (Берзата и успешните во Македонија), во кој се зачленија дваесетина успешни фирми. Во меѓувреме беше усвоена новата законска регулатива во областа на хартиите од вредност, усогласена со европските директиви. По многу години во најава, истата таа се донесе во март годинава. Новите закони треба да започнат со примена од септември 2025 година, по што планираме на берзата да формираме нов сегмент – Пазар на растечки компании (Growth market), каде што помалите компании, доколку сакаат, ќе можат многу полесно да издаваат акции и да собираат капитал.

По една година од функционирањето на овој клуб, оцената е дека нашите желби и очекувања и плановите на компаниите не се со ист временски хоризонт. Но се чувствува определена промена - за разлика од порано, компаниите навистина сакаат да зборуваат и да се едуцираат на оваа тема. Со неколку компании и подетално разговараме, можно е да обезбедиме за нив и нова конкретна поддршка од ЕБРД. Но не би спомнувал имиња на компании, бидејќи дали и кога ќе го направат овој чекор сепак останува неизвесно. За да ги анимираме и поттикнеме компаниите да излезат на берзата ни треба и проактивен ангажман на финансиските посредници и корпоративни советници, како и голем јавен поттик и признание на оние што први ќе се охрабрат. Поради тоа планираме и да го надградиме БУМ-клубот со уште една компонента - покрај компаниите, во неговата работа да се вклучат и вакви профили на експерти и фирми.

Ако се анализира во глобален контекст, растечките каматни стапки досега го намалуваа апетитот за ризик кај глобалните и регионалните инвеститори, па обврзниците беа сигурно прибежиште. Сега почна процес на олабавување на монетарната политика. Очекувате ли некој брз пресврт и дали тој има и некакви ризици? 

Штериев: Оваа 2024-та е многу интересна за берзите насекаде. На најголемите глобални пазари, и покрај повремените негативни осцилации, цените на акциите дополнително значително се зголемени и на многу берзи се највисоки во историјата (all time high). Зауздената инфлација, очекувањата за намалување на каматните стапки, вербата во трансформациската моќ на вештачката интелегенција, но и континуираниот страв од можна рецесија и сè потурбулентната геополитика, се очигледно хетерогени вектори чии влијанија секојдневно се испреплетуваат на берзите.

Берзанските движења секогаш биле зависни од податоци (од англиски: data dependent). Но се чини дека сега тоа станува екстремно, односно реакциите на инвеститорите и пред и по објава на некоја клучна компаниска или макроекономска информација често знаат да бидат претерани во двете насоки. Тоа го подгреваат и мејнстрим медиумите, а за анализите и мислењата на социјалните мрежи да не зборуваме. Со недели и денови се чека објава дали Фед, ЕЦБ или Банката на Јапонија ќе ги промени каматните стапки, какви резултати ќе објави „Енвидија“ (Nvidia), што ќе се каже на американската претседателска дебата итн. Еве, токму деновиве сите беа во очекување на долгоочекуваното намалување на каматите од Фед и неговата големина. Објавената информација потоа најчесто брзо се подзаборава и се чека нешто ново... Многумина упатени аналитичари сметаат дека постои тенденција за симплифицирање и гејмификација на вложувањето во финансиски инструменти глобално, што е дополнително поттикнатo од веќе извршената демократизација на инвестирањето и директниот пристап на пазарите на огромен број мали инвеститори.

Едноставно, пазарниот амбиент е таков каков што е и сите го знаат ова. Оттука, прашањата што легитимно моментално ги поставуваат инвеститорите на сите берзи се дали постигнатите пазарни валуации се одржливи и каков ќе биде идниот тренд, дали има простор за понатамошен раст на ликвидноста, што значи сето ова при носење на одлуките на другите инвеститори и колку привлекува нови. Одговорите, секако, никој не ги знае со сигурност.

Вложувачи на нашиот пазар се претежно домашните инвеститори, а странците речиси ги нема.  

Штериев: Да, пазарот е плиток, нема многу учесници, а доминираат домашните инвеститори (со големо учество на физичките лица), што има импликации на неговата физиономија и функционирање. Странските портфолио-инвеститори имаат ниско учество долг временски период. Сите знаеме дека нашите најликвидни компании се мали во меѓународни рамки. Македонскиот пазар, во согласност со прифатените меѓународни класификации, не спаѓа ниту во т.н. пазари во развој (англ. emerging markets). Ниту една од берзите од поранешна Југославија го нема овој статус поради високите критериуми за висина на промет и ликвидност, големина, број и пазарна капитализација на котираните компании итн. Неодамна таков статус доби берзата во Букурешт. Тоа, секако, влијае на прометите на регионалните берзи за кои коментиравме. Македонскиот пазар е т.н. граничен пазар (англ. frontier market) и поради својата големина едноставно не привлекува позначајни институционални инвеститори и затоа бележиме странско учество какво што имаме. Шанса за промена на состојбите се регионалната соработка воопшто и интеграцијата со Загрепската берза конкретно. На ова се работи константно, но тоа е процес што оди полека. На брзината на овој процес исто така влијаат споменатите ограничувања поврзани со големината и ликвидноста на пазарот и компаниите.

Во контекст на структурата на инвеститорите на нашиот пазар би сакал да истакнам уште една битна работа. Според податоците од ЦДХВ, над 83 отсто од постојните 61.000 акционери, домашни физички лица, се со старост над 50 години, а над 67 проценти се над 60 години. Само 21 отсто од куповните трансакции на берзата во периодот јануари 2023 - август 2024 година се направени од домашни физички лица под 40 години. Помладите луѓе, кои имаат некој вишок за инвестирање, не се многу присутни на Македонската берза. Тие вложуваат надвор, сметајќи дека тоа е поинтересно, поедноставно и поисплатливо. Ова се состојби што не се добри. Јасно е дека мал пазар како нашиот не им е многу атрактивен на младите за инвестирање, но некои од нив веројатно сепак можат да се анимираат. До крајот на годината Македонската берза ќе започне со одредени активности во овој правец и ги повикуваме сите други пазарни учесници и институции да ни се придружат. Финансирањето на ваквите промотивни активности е промптно, а придобивките се долгорочни и дисперзирани. Потребна ни е колективна акција.

Следува годишната конференција на Македонската берза, која е одлична можност за нови искуства. Каква додадена вредност носи таа? 

Штериев: Пред нас неделава е уште една годишна конференција на Македонската берза, 23-та по ред. Задоволни сме што и годинава одзивот е доста добар - очекуваме над 200 учесници.

Се надеваме дека програмата што ја подготвивме ќе биде интересна и корисна. Учесниците ќе имаат можност да проследат низа презентации и панели. Од воведното обраќање на министерката за финансии, преку специјалните презентации на директорката на Загрепската берза и претседателот на Надзорниот одбор на берзата во Букурешт и Федерацијата на евроазиски берзи, до дискусии на теми како што се домашните институционални инвеститори и берзата, што се случува и што ќе се случува на пазарите на капитал во Југоисточна Европа, кои се предвидувањата за идните трендови на развиените пазари и новата европска правна рамка за македонскиот пазар на капитал, до семејното наследување и фамилијарните фирми и родовата еднаквост и бизнисот. Конференцијата ја завршуваме со дежурната тема на нашите конференции за (не)искористените можности што ги нуди берзата за компаниите. Панелот е провокативно насловен „Берзата и компаниите - флерт или вистинска врска?“ и на него ќе имаме можност да слушнеме за една многу успешна ИПО-приказна од Хрватска. Сè на сè, ќе имаме триесетина говорници и панелисти од десет различни држави (Словенија, Србија, Бугарија, Хрватска, Романија, Унгарија, Белгија, Велика Британија, Полска и Македонија).

Секако, покрај официјалната агенда, очекуваме на маргините на конференцијата да се реализира и добар нетворкинг што ќе има бизнис-завршница на берзата порано или подоцна.

 

 

 

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар