Потенцијал за ИПО во регионот Адрија: Многу соништа, малку акции

На берзите во регионот Адриjа ретко гледаме првични јавни понуди (ИПО - од англиски: initial public offering), но во последно време работите полека се движат напред. Како што дознава „Блумберг Адриjа“ од добро информиран извор, сопственикот на хрватскиот малопродажен синџир „Студенац“, полскиот инвестициски фонд „Ентерпрајз инвеститорс“, одлучил своите акции да ги котира истовремено на берзата во Загреб и во Варшава.

Главниот аналитичар на „Блумберг Адрија“, Матео Мошња, проценува дека вредноста на „Студенац“ варира помеѓу 490 и 550 милиони евра, односно вредноста на 100 проценти сопственички удел во капиталот би била помеѓу 210 и 270 милиони евра, земајќи го предвид нивото на нето-долгот, кој на крајот на 2023 година изнесуваше околу 280 милиони евра, вклучувајќи ги и обврските за закуп.

Деновиве и инвестициската компанија „Боскар инвест“ (Bosqar Invest), како што од јуни се нарекува хрватската групација „Мплус“, која е и сопственик на мурско-собоската групација „Панвита“, успешно спроведе јавна понуда на акции со која собра 49,1 милиони евра. Од „Боскар“ соопштија дека „привлекле голем интерес од инвеститорите“.

Покрај претходните инвеститори, во јавната понуда се појавија и некои словенечки, а „Боскар“ тврди дека тоа е „одраз на доверба“ во земјата во која работат од 2017 година. „Боскар“ ќе користи свеж капитал за финансирање на аквизицијата на словенечката група „Панвита“.

Што е со остатокот од регионот? Годинава, по шест години, беше скршен постот на Љубљанската берза, каде што сега котира туристичката компанија „Рилакс“. И берзата во Македонија доби нов берзански играч. Дали локалните берзи ќе привлечат повеќе компании?

ИПО-активности во Европа

По двегодишна пауза, европскиот пазар на иницијални јавни понуди годинава ја забележа својата најсилна половина од бумот во 2021 година. Во споредба со минатогодишното прво полугодие, вкупната вредност на европските иницијални јавни понуди беше четири пати поголема, достигнувајќи 11,4 милијарди евра. Според оценката на консултантската куќа ПвЦ (PwC), тоа е нормализирање на состојбата.

Стариот Континент води овој пат: двете најголеми иницијални јавни понуди на глобално ниво во првиот квартал („Галдерма“ и „Даглас“) и во вториот квартал („Пуиг брендс“ и „ЦВЦ капитал“) беа на европските берзи. Повеќе од половина од 10-те најголеми европски компании што решија да излезат на берзата беа во портфолиото на фондови од приватен капитал (ПЕ).

Алеш Пустоврх, професор на Економскиот факултет во Љубљана и партнер на фондот за ризичен капитал „Фил руж капитал“ (Fil Rouge Capital), верува дека компанија во регионот Адрија исто така може да одлучи за таков исход. „Огромното мнозинство технолошки и брзорастечки компании во регионот излегуваат на продажба, а на повидок има неколку од нив“, рече Пустоврх.

Соговорникот има чувство дека и Словенија и Хрватска имаат релативно здраво јадро од неколку брзорастечки технолошки компании што рапидно растат на меѓународните пазари и кои се интересни за такви преземања. „Меѓутоа, немам никакви информации дали некој од нив планира да излезе на берзата - а секако не на локалните берзи во регионот“, убеден е Пустоврх.

Локален еднорог до ИПО дури во 2026 година?

Според него, можен исклучок би бил „Инфобип“ (Infobip), кој има потврдено вреднување од над една милијарда долари и затоа е локален еднорог. „Можеби би можел да направам ИПО на американската берза, како што веројатно  очекуваат и нивните инвеститори што доаѓаат од САД“, смета Пустоврх.

 

Хрватската „Инфобип“, која својата приказна почна да ја пишува во Водњан, сака да стекне свеж капитал, најверојатно преку иницијална јавна понуда на акции, откако ќе се исполнат сите потребни услови. Седиштето на групацијата е во Лондон, каде што работи „Инфобип лимитед“ (Infobip Limited).

Хрватската технолошка компанија, која произведува четботови, го објави своето ИПО по успешното финансирање во 2021 година. „Компанијата би можела да биде подготвена за ИПО во следните 18-20 месеци“, изјави тогаш извршниот директор Силвио Кутиќ за „Блумберг“.

Но предвидувањата сѐ уште не се остварија. Хрватскиот сестрински портал „Блумберг Адрија“ објави дека ситуацијата сѐ уште не е доволно добра за компанијата да изврши јавна понуда. „Со оглед на сегашните економски трендови, веруваме дека тоа би можело да се случи во 2026 година“, предвиде Куртиќ.

Како му оди на дојденецот на Љубљанската берза?

Љубљанската берза на почетокот на јуни, по шест години и тренд на повлекување на компаниите, доби нов член, туристичката компанија „Рилакс“. „Се фокусиравме главно на котација со цел да го олесниме добивањето финансиски средства во иднина“, објасни тогаш Кармен Косец, претседател на одборот на директори.

По три месеци тргување, со акцијата беа реализирани девет трансакции, а прометот достигна 44.200 евра. „Рилакс“ имаше загуба меѓу 2020 и 2023 година. Во 2020 година од 91.268 евра, во 2021 година од 73.556 евра и во 2022 година од 63.905 евра.

Минатата година трендот беше обратен, бидејќи имаа нешто помалку од 120.000 евра нето-добивка. Позитивно се претставија и во првите шест месеци од годинава и остварија добивка од 26.735 евра на ниво на акционерско друштво, додека групацијата имаше добивка од 2,5 милиони евра. „Групацијата исто така планира да го зголеми работењето на своите подружници и да го оствари прометот во 2019 година“, наведуваат во полугодишниот извештај.

Основната дејност на целата групација е туризмот, при што најголемиот дел од бизнисот се одвива преку подружницата „Рилакс туризем“. Компанијата е специјализирана главно за јадранското и медитеранското подрачје, но нуди и некои други дестинации.

Живо на Македонската берза

Со оглед на состојбата во регионот Адрија, Македонската берза, чиј најголем акционер е Загрепската берза, е доста активна. Македонската компанија „Дајнерс клуб Македонија“ планира ИПО, а процесот во моментов се подготвува. Во 2022 година ова финансиско друштво беше трансформирано во акционерско друштво и тогаш оттаму најавија дека ова е чекор кон првата јавна понуда на акции и дека сакаат да привлечат нови инвеститори.

Божидар Јанкоски, извршен директор на „Дајнерс клуб Македонија“, истакна дека овој процес е планиран и доаѓа како логичен следен чекор што ќе обезбеди иден развој на компанијата. „Компаниите треба да сфатат дека ИПО го продолжува самото постоење на компанијата“, рече Јанкоски.

Процесот се одвива во соработка со Македонската берза, додека деталите не сакаат да ги соопштуваат. „Со ИПО ќе обезбедиме дополнително финансирање, што ќе ни овозможи да го прошириме работењето“, оцени Јанкоски.

Уште една македонска компанија во среднорочната развојна стратегија планира јавна понуда на акции. Станува збор за фармацевтската компанија „Реплек“, која на овој начин сака да финансира поголема инвестиција.

Словенечката „Дарс“ го следи патот на романската „Хидроелектрика“?

Иако Југоисточна Европа не е позната по многу иницијални јавни понуди на домашните берзи, романската енергетска компанија „Хидроелектрика“ минатата година се погрижи за ИПО од висок профил. Првичната јавна понуда на акции беше проценета на 1,6 милијарда евра и беше најголемата ИПО во историјата на Букурешката берза.

Компанијата се смета за најголем производител на електрична енергија во Романија и една од најголемите хидроелектрични централи во Европа. „Споменатата компанија е пример за добрата практика државата да се повлекува од компаниите и во исто време да ја разбуди берзата“, вели Анка Чадеж, директор на словенечката агенција за пазар на хартии од вредност, во интервју за „Блумберг Адрија“.

Алеш Ипавец, поранешниот прв човек на Словенечката берза, е убеден дека вакво нешто ќе ја спаси и Љубљанската берза. „Државната ‚Дарс‘ треба да влезе на берзата во Љубљана со, да речеме, 30 отсто сопственост“, рече Ипавец минатата година.

Со ваквиот потег би се реализирала владината стратегија за развој на пазарот на капитал до 2030 година, која предвидува Љубљанската берза да добие статус на пазар во развој (emerging market). Во моментов тaa припаѓа на пограничните пазари на капитал (frontier market).

„Историски, во нашата земја има толку малку нови котации што можеме да ги изброиме на прстите од едната рака, ова се навистина ретки одлуки. Повеќето компании претпочитаат да одат на поликвидни странски берзи“, оценува аналитичарот на „Ацекс“ (ACEX), Тилен Шарлах. Тој не е запознаен ниту за некоја нова котација на Љубљанската берза.

Сонот на словенечката НГЕН и на хрватската „Римац“

Роман Бернард, соосновач и директор на жировничката компанија НГЕН, исто така размислува за сличен потег. „Сакам да ја доведам компанијата до точка да можеме да ги отвориме вратите за сите, односно да станеме акционерско друштво што ќе биде достапно и на берзата. Словенија е премал пазар за да можеме да ја изградиме нашата приказна дома, сакаме да излеземе на европскиот пазар“, најави Бернард во интервју за „Блумберг Адрија“ минатата година.

Годинава планираат да ја зголемат продажбата за 40 проценти, на 79 милиони евра, а во рок од три години би сакале да ја пробијат границата на приходите од милијарди евра. „Во следните три години планираме да инвестираме една милијарда евра во Европската Унија. За да овозможиме проширување, размислуваме да собереме нов капитал преку ИПО“, нагласи Бернард уште еднаш за „Часник фајнанс“.

Го прашавме и Јурет Микуж, основачот и партнер на фондот за ризичен капитал „Саут централ венчрс“ (South Central Ventures), дали некоја компанија наскоро би можела да влезе на локалната берза. „Бидејќи главно се занимаваме со компании во раните фази на развој, тешко ми е да проценам дали некоја од позрелите ќе се одлучи за ИПО на краток рок. Но ние би сакале берзите во регионот да бидат поживи“, вели Микуж.

Друга хрватска стартап-ѕвезда, Мате Римац, веќе неколку години сонува за деби на берзата, но лани ова време призна дека сè уште не е вистинското време. „Во моментов не ме интересираат цените на акциите, повеќе ме интересира каде ќе биде мојата компанија за неколку години, што можеме да постигнеме и да надминеме. Ќе дојде време да излеземе на берза, но финансиски сме добро покриени во моментов“, изјави Римац.

И да се решат на овој чекор, како со НГЕН, тешко дека ќе се одлучат за Загрепската берза. Таму поминаа три години од последното ИПО на компанијата за информатичка технологија „Шпан“. Тоа беше првата домашна ИТ-компанија што излезе на берза во последните 18 години.

Во соработка со Александра Томиќ.