Во игра неколку компании: Ќе сведочиме ли на трка за првата ИПО во Македонија?

Македонскиот пазар на капитал со години ниту видел ниту помирисал некаква ИПО (од англиски: Initial public offering - IPO), односно компанија што преку јавна понуда на акции ќе собере свеж капитал за својот раст и развој. Се зборувало многу за тоа на конференциски панели, трибини или обуки, но тешко се одлучувале бизнисмените да ја сменат својата ментална матрица и да решат наместо во банка, по пари да одат на берзата и својата сопственост да ја поделат со одреден број акционери.

Но одеднаш интересот на инвеститорската јавност го привлекуваат две најави за ИПО: прво, пред неколку месеци „Дајнерс клуб Македонија“ најави дека сака да стане котирана компанија на Македонската берза, а деновиве и од стриминг-платформата „Глеј“ (Gley) објавија дека подготвуваат иницијална јавна понуда.

Божидар Јанковски, директорот на „Дајнерс Македонија“, минатиот октомври рече дека е свесен во што влегуваат и ги знае сите предизвици.

„Главна причина за иницирањето на овој процес е животниот век на компаниите, а како што веќе објави ПвЦ (PwC), само 16 компании во регионот на Југоисточна Европа успеале да останат активни до четвртата генерација, а 50 од 100 преминале во втората генерација. Значи 50 пропаднале. Треба да целиме да не се најдеме во тие што пропаднале“, истакна Јанковски.

Трансформација заради развој, но и да не се исчезне од пазарот

Во таа пригода тој додаде дека е поборник на мислењето дека компаниите, по создавањето и развојот, во некој извесен период се соочуваат со опасноста да исчезнат од пазарот. 

„Во Македонија повеќето од фирмите се раководени од лица што и ги основале пред триесетина години. Моментално тие лица имаат над 60 години и мислам дека процесот на трансформација е нужен. Според мене, единствено решение беше да се трансформираме во акционерско друштво и да пробаме да излеземе на берзата“, додаде Јанковски.

А само пред неколку дена, пак, акционерското друштво „Свод мастер“, кое управува со стриминг-платформата „Глеј“, инаку прва и засега единствена ваква платформа во Македонија, извести дека на собранието од 22 јануари 2025 година донело одлука да емитува иницијална јавна понуда на акции преку Македонската берза.

„Ова ќе биде и првата ИПО на домашната берза од компанија, која преку постојано унапредување и развој на дигиталните услуги, ја задржува својата висока конкурентност на пазар што глобално бележи раст“, рекоа од компанијата.

Оттаму додаваат дека растот на стриминг-платформите во светот е рапиден, како и нивниот развој со нови решенија, со што постојано привлекуваат нови инвестиции. Излегувањето на „Глеј“ на берзата претставува можност за поддршка на првата и единствена македонска платформа, која постојано иновира и покажува растечки потенцијал. Процесот за подготовка на друштвото за котирање на берзата почнал во текот на 2024 година со трансформација на „Свод мастер ДОО“ во акционерско друштво.

„Имаме одлична соработка со двата големи телекомуникациски оператори како дистрибутивни и продажни канали. Подготвени сме за новата фаза, инвестиција во наши оригинали, програми што ексклузивно ќе бидат достапни кај нас и зајакната набавка на детска и друга странска програма како основа за рапиден раст на претплатниците и приходите. Во потрага по финансиски средства за овој исчекор, повторно следејќи ги светските трендови, се одлучивме за уште еден пионерски чекор – емисија на нови акции, односно докапитализација на берза, нудејќи профитабилни проекти и дополнителна вредност за идните акционери, со стабилна основа за долгогодишен успех“, истакна директорот на „Свод мастер“, Дарко  Перушески.

ИПО e комплексна операција што суштински ја менува фирмата

Процесот на иницијална јавна понуда е комплексна операција што бара сеопфатна логистичко-стручна интерна и екстерна поддршка на компанијата – финансиски и правни консултанти, брокери, експерти за односи со јавноста итн. Како што се наведува во прирачникот за ИПО на Комисијата за хартии од вредност (КХВ), иницијалната јавна понуда суштински ја менува компанијата и сопствениците мора да бидат подготвени дека ќе се соочат со дополнителни барања во поглед на транспарентноста, односно обелоденувањето податоци за работењето, што доаѓа со трансформацијата на самото друштво.

Македонска берза

Од Македонска берза велат дека во моментов постои интерес за ИПО кај неколку компании, со кои веќе имале почетни билатерални контакти, вклучувајќи ги и „Дајнерс Македонија“ и „Глеј“, кои и јавно веќе ги истакнаа своите планови за излегување на берзата.

„Динамиката на активностите на компаниите во оваа насока, објективно гледано, зависи од нивните сопственици. Ние како берза сме подготвени во секое време да ѝ понудиме максимална поддршка на која било компанија што ќе пројави интерес за ИПО. Добро е што интересот за пазарно финансирање конечно почнува да се зголемува во македонската економија“, коментираат од берзата.

Оттаму додаваат и дека активно се работи со Европската банка за обнова и развој (ЕБОР) на нов конкретен проект што ќе обезбеди значајна директна поддршка за сите македонски фирми што ќе се осмелат да го направат овој чекор.

„Во таа насока го формиравме и клубот БУМ, чија цел е да обезбеди дополнителна поддршка за компаниите што ќе се одлучат за пазарното финансирање на нивните развојни проекти. Во очекување сме и на почеток на примена на новата регулатива на пазарот на капитал, по септември годинава, во согласност со која ќе формираме нов пазарен сегмент – т.н. растечки пазар (англ. Growth market), каде што помалите компании многу полесно ќе можат да издаваат акции и да собираат капитал“, истакнуваат од Македонската берза.

Зошто домашните сопственици на бизниси се плашат од ИПО

Излегувањето на берза и во Македонија и во регионот е дежурна тема уште откако се формирани берзите пред 25-30 години. Според една анкета што ја нарача Македонската берза пред околу две години, голем дел менаџментот, како и сопственичката структура на компаниите во Македонија, сака контролата да ја држи во свои раце и не е подготвен да ја дели со други што би влијаеле на одлуките што се носат.

Повеќето од анкетираните компании (51 отсто) не се подготвени да дозволат разводнување на сопственоста поради учество на трети лица во нивниот капитал преку берза. Додека 39 проценти од анализираните компании бараната транспарентност, во согласност со регулативата во областа на хартии од вредност, ја перципираат како негативност од нивен аспект, покажала анкетата за потенцијалот на македонскиот пазар на хартии од вредност изработена од „Стратум РиД“ во ноември 2022 година, на репрезентативен примерок од сто испитаници од микро, мали, средни и големи компании во земјава.

Како главен ризик од емисија на акции половина од компаниите го гледале разводнувањето на сопственоста поради учество на други во капиталот, а со тоа и губење на контролата. Ним најмногу им пречи тоа што не можат да ги носат одлуките како досега и мораат да прифаќаат и други мислења. Додека како опција за финансирање го претпочитаат кредитирањето од банка, кое во најголем дел го сметаат за поволно.

Исто така половина од анкетираните компании не размислуваат за котација на берза, додека 16 отсто дискутирале за тоа, но главно се водат од недостатоците (секако, страв од губење на контролата и разводнување на капиталот), а само 8,1 проценти се водат од можностите за раст што ги нуди берзата. Практично, 60 проценти не гледаат никаква предност во котација на берза, на 16 проценти пречка им се трошоците во однос на бенефициите што ги носи излегувањето на берза. Околу 12 отсто одговориле дека немаат доволен капацитет во компанијата, но доколку им се понуди стручна помош, само три проценти би ја прифатиле, а 53 отсто сепак би ја одбиле таа можност и не би сакале да излезат на берза.

Анкетата покажува и дека најбитните зделки во земјава се случуваат на деловни ручеци, а сопствениците за новостите во бизнисот се информираат преку пријатели и познаници, интернет-страници и консултанти.

И покрај повеќегодишните едукациски програми и информативни кампањи, голем процент компании (65 отсто) не се детално запознаени со функционирањето на пазарот на капитал во земјата генерално и на берзата конкретно.

„Резултатите од анкетата само потврдија дека познавањето на компаниите за можностите што ги нуди пазарот на хартии од вредност за финансирање сѐ уште се на ниско ниво“, рече при презентацијата на резултатите од анкетата директорот  на Македонската берза, Иван Штериев.  

Depositphotos

И регионот се мачи со иницијални јавни понуди

Но не е само Македонија во регионот онаа што се мачи со „испилување“ на првата ИПО. Искуствата покажуваат дека најлесно се прави голема иницијална јавна понуда како дел од некој приватизациски проект (како „Хидроелектрика“ во Романија во 2023 година). Берзите, а со тоа и пазарното финансирање, се поефикасни кога економијата е поголема. Добар пример за тоа е Словенија, која во многу други општествени и економски параметри е соодветен урнек за многумина во регионот. Но и таму, настрана од некои приватизациски трансакции што одеа преку берзата, сè уште нема вистинска класична ИПО.

Минатата, 2024 година во Хрватска најголем берзански настан требаше да биде ИПО на трговскиот синџир „Студенац“, но на крајот процесот де факто го „саботира“ ЕБОР, која ги закопа плановите на полскиот инвестициски фонд „Ентерпрајс инвесторс“ (Enterprise Investors) да дојде до дополнителни 80 милиони евра капитал.

Како што потсети хрватската редакција на „Блумберг Адрија“, парите собрани од иницијалната јавна понуда требаше да го поддржат понатамошниот раст на „Студенац“ – ширење на мрежата на маркети, купување нови локации, како и намалување на задолженоста.

„Одлуката за запирање на процесот на ИПО не е донесена едноставно. По внимателната процена на пазарните услови, препознавме дека геополитичката нестабилност и променливост на пазарите на капитал создадоа неповолно опкружување за понуда какава што планиравме“, објасни ексклузивно за „Блумберг Адрија“ Михал Кедзиа, партнер во „Ентерпрајс инвесторс“, задолжен за вложувања во Словенија и во Хрватска.

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар