Стартапи во регионот - кои се проблемите и какви се можностите?

Регионалните стартап екосистеми сè уште бараат начини да се позиционираат подобро на светската сцена, иако се разликуваат по својата вредност и успех во привлекувањето на што поголем број инвеститори, сепак се чини дека некои тенденции се заеднички за сите земји од регионот Адрија. Повеќето компании гледаат кон Западот како отскочна даска, и без разлика дали во САД или развиениот дел на Европа бараат коосновач, партнер, инвеститор или локација каде формално би ја регистрирале својата фирма. Покрај тоа, со општата еуфорија околу вештачката интелигенција (ВИ), стартапите исто така истражуваат начини да ја интегрираат новата технологија во своите производи и услуги.

Во Србија бројот на стартапи годишно се зголемува за една петтина, а се проценува дека во земјата моментално работат неколку стотици и дека тој број во блиска иднина би можел да се искачи на 1.000. Тие се во различни фази на развој, но скоковите во нивниот вкупен број укажуваат на тоа дека се зголемува уделот на оние компании кои се во најраната фаза, што негативно влијае на зрелоста на самиот екосистем.

Минатогодишниот извештај на организацијата која го следи развојот на светските иновациски екосистеми, „Стартап геном“ (Startup Genome), покажа пад на вредноста на локалниот стартап екосистем под милијарда долари (на 910 милиони долари), во споредба со 1,1 милијарда долари, колку што наведоа во својата претходна анализа. Директорката на Иницијативата „Дигитална Србија“, Тања Кузман, претходно за „Блумберг Адрија“ ТВ оцени дека последните две години вредноста на српскиот екосистем стагнира и дека стартапите очекуваат поголема поддршка од заедницата.

Она што овие денови го привлече вниманието на тој сектор е веста дека Американската агенција за меѓународен развој (УСАИД) ги запира финансирањата на своите бројни проекти ширум светот, па и во Србија. Одлуката за привремен прекин на работата на таа агенција, додека не се ревидира колку пари трошела и за кои цели, ја донесе новата американска администрација со претседателот Доналд Трамп на чело.

Како што веќе пишуваше „Блумберг Адрија“, УСАИД се сметаше за еден од партнерите на локалната стартап заедница, бидејќи учествуваше во нивниот развој и поврзување на српските компании со светскиот пазар. Тие започнаа бројни иницијативи во оваа област, вклучувајќи програми како „Србија Иновира“, која ја реализираше ИЦТ (ICT Hub) со помош на УСАИД и „Преземи идеја“, проект кој го водеше „Дигитална Србија“.

Основачката на „Хаос Комјунити“ (Haos Community Space), која во Србија изнајмува заеднички канцеларии за работа на независни лица, Бланка Шупе оцени дека укинувањето на УСАИД ќе има големо влијание врз домашната стартап сцена.

 

„УСАИД финансира голем дел од сите програми за поддршка на стартапите. Јас не сум корисник на никакви грантови од УСАИД, но многу се зборува за тоа и мислам дека во наредните месец-два ќе биде јасно какво ќе биде тоа влијание“, рече Шупе за „Блумберг Адрија“ ТВ , додавајќи дека се надева оти нема да бидат укинати сите програми.

Според податоците од последниот Стартап скенер кој го објави „Дигитална Србија“, секој трет стартап во земјата (поточно, 36 проценти од испитаниците) развиваат производ во областа на примена на вештачката интелигенција (ВИ), додека целата планета се натпреварува во однос на усвојувањето на таа технологија во сите индустрии и сектори на услуги.

„Блумберг Адрија“ пишуваше и за најуспешните стартапи за ВИ во Европа, каде Франција се издвојува како клучен актер кој се позиционира со стратешки инвестиции, најнапредни истражувања и развиен екосистем на стартапи.

Повеќе за оваа тема можете да прочитате на ЛИНКОТ.

Во Хрватска, пак, на меѓу околу 500 стартапи неодамна се истакна „Улпејн“ (Ulpian), кој разви алатка со ВИ со сложена база на хрватска и европска правна регулатива која на адвокатите и другите правници им заштедува време при пребарување на многу закони и прописи.

Коосновачот Сандра Ќатовиќ Стручиќ, зборувајќи за „Блумберг Адрија“ ТВ, наведе дека „Улпејн“ неодамна го прослави првиот роденден, а задоволни се со конверзијата од дури 70 проценти корисници од тест верзијата во комерцијалната верзија на својот производ.

 

„'Улпејн' би можеле колоквијално да го наречеме ЧетГПТ за адвокати. Тој обезбедува сигурни одговори на правни прашања со помош на ВИ. Моментално сме на пазарот во Хрватска, но имаме план за проширување во регионот. 'Улпејн' помага на начин што значително го намалува времето за пребарување на националната и европската правна регулатива која често се менува. Корисниците ни кажуваат дека времето потрошено на покомплексни истражувања го намалиле од 80 на четири часа.  'Улпејн' ви дава одговор на прашањето за 40 секунди“, нагласи Ќатовиќ Стручиќ.

Основачот и претседател на „Стартап Македонија“, Игор Маџов, исто така истакна дека со примената на ВИ во финансискиот сектор, како и крипто и зелената транзиција се сектори со најголем потенцијал за развој на стартапи.

 

Во Македонија, на почетокот на годинава дојде до зголемување на изворите на финансирање и раст на инвестициите, а фокусот на стартапите во наредниот период треба да биде на освојување на регионалните пазари.

Иако постојат исклучоци - вклучувајќи го акцелераторскиот програм НИНЏА (NINJA) во Србија, кој ги поврзува стартапите со азиските пазари - регионалните компании доминантно се насочени кон западните земји, што често им се замерува, бидејќи своите потенцијали ги развиваат во некоја далечна земја, а не на домашниот пазар.

Таков е случајот и со словенечкиот стартап „Сејлсквиз“ (Salesqueze), кој развива платформа за визуелна конфигурација на производи од производството (како што се мобилни куќички или градинарски павилјони, на пример). Минатата година собра 1,5 милиони долари ризичен капитал. Повеќе од четири години се одвиваа преговори и убедување на инвеститорите. Последните години претежно вложуваа во развој на универзална платформа за производни фирми, каде сценаријата за користење можат да бидат доста различни. Во тоа вложија повеќе од 2,5 милиони евра. Од Словенија се проширија на повеќе од 15 пазари, вклучувајќи ги и САД.

„Минатата година тројно ги зголемивме нашите повторувачки приходи“, вели Леон Пањтар, извршен директор на „Сејлсквиз“. Благодарение на постигнатите деловни резултати, веќе имаат понуди и за понатамошно финансирање.

 

Најголем потенцијал за понатамошен развој и инвестиции гледаат на американскиот пазар, каде мораа да го преместат и седиштето на компанијата, од каде ќе се одвива клучниот развој на бизнисот, што според Пањтар е штета за Словенија. „На словенечкиот пазар деловниот систем е поставен така што функционира во Словенија, со одредени прилагодувања за Европа, но е далеку од остатокот од светот“, рече соговорникот за „Блумберг Адрија“ ТВ.

И покрај критиките на словенечкото стартап опкружување и фактот дека се преселиле во странство, Пањтар сè уште им советува на младите претприемачи да започнат во својата домашна околина и да градат од таму.

 

Кога станува збор за стартап екосистемот во Босна и Херцеговина (БиХ), и тој - слично на околните земји - напредува на светската стартап мапа, но сè уште има доста простор за понатамошен раст. Според листата на „Стартап блинк“ (Startup Blink), БиХ направи мал чекор напред, искачувајќи се од 100-то на 96-то место, со што се прекина негативната петгодишна тенденција. Ако се гледа само источна Европа, БиХ е на 26-то место, а само меѓу балканските земји е на деветтата позиција.

Тамошната стартап заедница сè уште ја карактеризираат недоволна системска поддршка и низа структурни предизвици. Стартапите не се препознаени како еден од елементите на економскиот развој на земјата, а недостатокот на стратешко планирање резултираше со фрагментиран развој. За разлика од нешто поразвиените стартап екосистеми во регионот, како Србија, Хрватска и Словенија, во БиХ недостасуваат интегрирани програми за поддршка кои би овозможиле иновативните идеи да се трансформираат во одржливи бизниси.

 

„Најголемиот проблем на стартап екосистемот во БиХ е недостатокот на едукација. Стартапите најчесто се поврзуваат со малите претприемачи во БиХ, а неопходно е нивно поврзување со инвеститорите. Законодавните процеси се многу оптоварувачки за малите претприемачи во нашата држава, така што инвеститорите по развивањето на некој бизнис го селат надвор од границите на нашата земја. Сè уште не постои системска поддршка“, рече сопственичката на компанијата за поддршка на стартапи и претприемачи „Хексагон стартап“ (Hexagon Startup Design), Маја Миљевиќ.