На македонскиот извоз не му се пишува добро ни во 2025 година

Само уште неколку дена нѐ делат од официјалното прогласување на Доналд Трамп за нов американски претседател, а светот е веќе во грч поради неговите најави за трговски царини кон Кина, ЕУ, но и други земји, желбите за купување (анектирање) на Гренланд и спојувањето на Канада кон САД и другите фамозни изјави околу идните политики на САД што ги дава периодов откако победи на изборите во ноември.

Колку и да изгледаат некои од нив бизарно или налудничаво, сепак тие предизвикуваат немир на пазарите, па како една од причините за порастот на приносите на обврзниците изминативе месец-два, на пример, се наведуваат токму неизвесностите околу тоа што навистина Трамп ќе спроведе на дело, а што ќе остане само во доменот на популизмот карактеристичен за него. Одлуките на новата американска администрација се поврзуваат и со решенијата на воените конфликти низ светот, се поврзуваат и со делот на економската геополитика – тарифите, царините, производството, пазарот на работна сила итн.

Како што коментира за „Блумберг Адрија“ универзитетскиот професор Борче Треновски, живееме во време на турбулентно меѓународно опкружување, од кое како мала  и отворена економија не може да не бидеме афектирани и на што, за жал, не можеме да имаме влијание.

„Прво, изминатиов период се случи позначително намалување на инфлацијата, на глобално ниво таа во просек се намали на 5,8 проценти, но сепак постои јас помеѓу развиените и земјите во развој, односно кај првите е помеѓу 2-3 проценти, додека кај вториве некаде над 7 проценти. Сепак, цените остануваат релативно високи, особено во услужниот сектор - поточно, минатата година ја поминавме така што цените не се вратија на она претпандемиско ниво, додека растот почна да каска, односно не се враќа на потребното ниво“, вели Треновски.

Она што е важно, според него, е дека ризиците остануваат сѐ уште високи и тие лесно можат да ги променат сите направени проекции и очекувања што се актуелни сега.

„Протекционизмот и геополитичката средина се клучен фактор во таа насока и тоа не е важно само за нашата економија, која е мала и отворена и исклучително ранлива на овие тенденции, туку за сите економии во светот. Некаде до ноември лани имаше процени дека државите во светот донеле над 2.650 заштитни мерки, при што околу 65-70  мерки се директно штетни за меѓународната трговија, односно ги ограничуваат синџирите на набавка, влијаат врз конкуренцијата, странските инвестиции, финансиските пазари итн. Оваа економска геополитика дополнително се заострува и поларизира, имајќи предвид дека и воените жаришта сѐ уште тлеат и ги туркаат сѐ подалеку  економските блокови еден од друг. Војната во Украина/Русија, ситуацијата во Газа/Блискиот Исток, “специфичната’ разврска во Сирија итн., да видиме како ќе се развиваат сите овие ситуации, затоа што сето ова лесно може да ескалира како ’снежна топка’ и повторно да добиеме повисоки цени на храната и енергијата, а видовме колку сме ранливи на глобални промени“, додава професорот.

Извозот најмногу ни паѓа таму кај што сме најизложени – во Германија

И покрај тоа што светот е во исчекување на однесувањето и политиките на новиот американски претседател, нас сепак треба повеќе да нѐ интересира што ќе се случува годинава со европската економија, која прво беше во рецесија, па минатата година во стагнација, а особено германската економија, кон која Македонија е исклучително многу изложена.

„Таму растот е под еден процент – капиталните инвестиции кај нив имаат значајно намалување, гледаме дека почнуваат да ја губат битката околу електричните возила и зелената транзиција, сѐ уште имаат проблеми околу енергетската независност... така што тоа ќе биде клучната болка и клучниот интерес околу кои ние треба да се фокусираме“, истакнува професорот Треновски.

А, македонската економија е исклучително ранлива, затоа што е најотворена на Балканот, увозно зависна со висока концентрација на увозот/извозот како по земји така и по производи.  На пример, само со Германија имаме извоз од 45-50 проценти, додека од преостанатите, земји БиХ има околу 15 проценти, Србија 13 проценти итн.

Кога сме кај извозот од Македонија, тој продолжува да паѓа, а што е уште позагрижувачки, изгледите за подобрување на овој тренд не се најдобри, со оглед на лошата економска слика на нашиот најголем трговски партнер, Германија.

Државната статистика бележи пад на вкупниот извоз од земјава за 5,84 проценти во првите 11 месеци од 2024 година, додека во истиот период извозот кон Германија вредносно изразено е паднат дури за 20,7 проценти, од 3,7 милијарди во 2023 година на 2,9 милијарди лани. Инаку, од вкупниот македонски извоз вреден 7,2 милијарди евра, 40 проценти отпаѓа на германскиот пазар, додека во 2023 година тој зафаќал уште повеќе, речиси 48 проценти. Најголем дел од извозот во Германија го сочинуваат производи што излегуваат од фабриките – директните странски инвестиции – претежно распоредени во технолошко-индустриските зони, кои работат како снабдувачи на европската (читај: германската) автомобилска индустрија.

Најмногу намалени нарачки кај катализаторите

Државниот завод за статистика ги класифицира овие производи како катализатори на носачи со благородни метали или нивни соединенија, сетови на проводници за палење и слично, за возила, авиони или бродови, делови на седишта и други катализатори на носачи. Во пошироките категории, тоа се хемиски  и сродни производи, машини и транспортни уреди, како и разни готови производи.

Токму овие три групи на производи зафаќаат речиси 96 проценти од целиот извоз на Македонија во Германија, а кај сите три категории има пад или стагнација во првите 11 месеци од 2024 година. Најголем е кај хемиските и сродните производи, цели 29,5 проценти, кај разните готови производи е 18,5 проценти, додека кај машините и транспортните уреди има незначителен раст од 0,71 проценти. Лошото е што падот е најголем кај категоријата што сочинува најголем дел, 57 проценти од вкупниот извоз кон Германија.

Во суштина, најзагрижувачки момент во целата оваа статистика е што падот на извозот кон Германија е и вредносен и количински, бидејќи, ако се потпреме само на вредноста на извезените количества, треба да имаме предвид дека повисока сума на крајот може да е резултат и на зголемени цени, а исто или дури и намалено количество. Но, во случајов, падот на извозот се манифестира и преку намалени количества, односно за 15,3 проценти во првите 11 месеци од 2024 година. Кај посебните категории, во групата хемиски и сродни производи количински извозот е паднат за 15,4 проценти, кај машините и транспортните уреди за 2,9 проценти и кај разните готови производи за 9,2 проценти.

Дека трендот не е поволен во „Блумберг Адрија“ алармиравме уште пред два-три месеци, кога пишувавме дека кај некои од фабриките нарачките се намалени и за 30 проценти. Кризата во европската автомобилска индустрија, каде што најголем играч е Германија, неизбежно се рефлектира врз работата на фабриките што се нејзини снабдувачи со делови и компоненти.

Уште полошо е што практично нема ни изгледи дека набрзо работите ќе се променат на подобро. Напротив, последиците кај доставувачите на големите европски производители на автомобили се очекува допрва уште повеќе да дојдат до израз.

„Ефектот од падот на побарувачката за електрични автомобили (и општото забавување во автомобилската индустрија) ќе се почувствува на регионално ниво во следните две-три години. Првите знаци ќе бидат видливи и во финансиските извештаи за 2024 година. Новите мерки за ограничување на трошоците исто така имаат потенцијал да се пресликаат во регионот. Ќе се очекува дисциплина на трошоците од субјектите што работат овде, и покрај помалите оперативни трошоци и субвенции“, се посочува во анализата на „Блумберг Адрија“.

Нашиот соговорник, професорот Треновски вели дека намалувањето на странската ефективна побарувачка, од нашите трговски партнери, практично не можеме да го компензираме со ниту една домашна мерка.

„Тоа е едниот канал на пренос на ефектите од европската економска ситуација врз ранливоста на македонската економија и тука, доколку продолжи да се намалува побарувачката, првенствено од Германија, не можеме многу да сториме. Второ, странските директни инвестиции се исто така поврзани со геополитиката. Тука, за волја на вистината, има тенденции што може и да се позитивни за нас, како на пример процесот на т.н. nearshoring, односно приближување на странските инвестиции поблиску до европските земји инвеститори, со цел да се заштитат доставувачите, синџирите на набавка итн. И дури на крајот се домашните мерки и политики, кои може да ја намалат ранливоста на домашната економија: поголемо домашно производство на храна, поголема енергетска независност, поголеми структурни реформи и ефикасност...“, објаснува Треновски.

Проблемот, според него, е тоа што имаме премногу концентриран увоз и извоз, извозот доминантно ни е во 5-7 земји и со 5-7 производи.

„Тоа значи дека ние мора да направиме диверзификација и структурни промени на целата економија за да ја намалиме ранливоста. Сѐ додека не го направиме тоа, ќе бидеме ранливи на надворешните влијанија и ќе вибрираме како лист на секое поместување на глобалниот ветер“.