Технолошко цунами во светот, јаваат ли и Македонците на тој бран?

На патот кон иднината, технологијата носи револуција во секој аспект од живеењето. Од начинот на кој комуницираме и работиме до интеракцијата со светот околу нас, технолошкиот напредок предизвикува длабоки ефекти врз човечкиот живот и однесување, па дури и врз нашиот опстанок.

Темпото со кое се развива технологијата во последните декади е навистина зачудувачко. Оттука, многумина сметаат дека следните години ќе ни донесат возбудливо патување, со иновации што уште повеќе ќе го трансформираат светот.

„Во последните десетина години технологијата се претвори во нешто што е непрекинато присутно во нашиот живот. Од нешто што се менуваше бавно и беше недостапно и далечно, стана нешто што е дел од секојдневието... Сведоци сме на експоненцијално забрзување на напредокот“, вели за „Блумберг Адрија“ Игор Војноски, експерт за информатичка безбедност.

Но дали човештвото треба целиот тој бран од технолошки иновации да го прифати без никакви резерви, со широко отворени раце, бидејќи, како што тврдат ентузијастите, истите тие ќе го направат нашиот живот неспоредливо полесен, или сепак треба да бидеме претпазливи и во однос на ризиците што може да се појават?

Како се одвиваат работите засега...

Технолошките гиганти во трката по следната „голема работа“ за човештвото вложуваат милијарди долари во нова технологија, како вештачка интелигенција или виртуелна реалност.

Така на пример кога „Мајкрософт“ (Microsoft) за првпат инвестираше милијарда долари во „Опен еј-ај“ (OpenAI) во 2019 година, зделката не привлече особено внимание и сите ја гледаа како просечен круг на корпоративно вложување. Пазарот на стартап-компании беше жежок, а вештачката интелигенција (ВИ) беше една од многуте области што привлекуваа внимание, заедно со електричните возила, напредната логистика и вселенските истражувања.

Сем Алтман од „Опен еј-ај“ (лево) и Сатја Надела од „Мајкрософт“ Bloomberg 

Четири години подоцна, инвестицијата на „Мајкрософт“ сега (особено неделава) е главна тема на дискусија во круговите на вложување и меѓу јавните акционери. Досега кумулативната инвестиција на „Мајкрософт“ наводно се зголеми на 13 милијарди долари, а вредноста на „Опен еј-ај“, компанијата на која сега се гледа како на предводник во сферата на вештачката интелигенција, достигна приближно 29 милијарди долари.

Во октомври извори упатени во состојбите информираа дека „Опен еј-ај“ разгледува склучување договор што опфаќа акции на вработените, со што ќе ја зголеми својата вредност на над 80 милијарди долари.

Од друга страна, од почетокот на 2019 година до 30 септември 2022 година, компанијата „Мета“ (Meta Platforms) на Марк Закерберг вложи 36 милијарди долари во „Ријалити лабс“ (Reality Labs), одделот во кој се сместени нејзините единици за фамозниот метаверзум и виртуелна реалност.

Аватари на работен состанок во метаверзумот на Закерберг Bloomberg

Уште во 2014 година компанијата го купи „Окулус“ (Oculus), производителот на хардвер и софтвер за виртуелна реалност. Во октомври 2021 година, Закерберг го ребрендира „Фејсбук“ како „Мета“ за да го одрази подемот на неговата компанија кон метаверзумот - термин позајмен од научната фантастика што се однесува на нова, збогатена верзија на интернетот, до која се пристапува преку виртуелна и проширена реалност наместо преку компјутерски екрани.

Прочитајте повеќе: 'Мета' сака да работите во виртуелна реалност. Како изгледа тоа?

Сепак ентузијазмот околу оваа технологија се покажа како млак, па „Ријалити лабс“ објави само 5,3 милијарди долари приход - правејќи кумулативна оперативна загуба од 30,7 милијарди долари во периодот од почетокот на 2019 година до 30 септември 2022.

Марк Закерберг Bloomberg 

Поради таквиот пад на приходите компанијата мораше да направи план за намалување на трошоците, кој резултираше со голем број отпуштања во текот на минатата година, а Закерберг ја најави 2023-та како „година за ефикасност“, при што се обврза дека ќе го намали бројот на менаџерите на средно ниво и на проектите што не даваат резултати.

Прочитајте повеќе: „Мета“ бара од менаџерите да ги засукаат ракавите или да заминат

Но, на „Мета конект 2023“ (Meta Connect 2023), Закерберг сè уште не се откажа од метаверзумот - тој само го смени начинот на кој зборува за тоа. Во минатото се фокусираше на метаверзумот како на целосно дигитален нов свет. Сега тој има цел да ја убеди јавноста дека иднината е спој на дигиталното и физичкото.

Годинава дури и „Епл“ (Apple) реши да се обложи на проширената реалност (анг. аugmented reality / AR) претставувајќи ги очилата „вижн про“ (Vision Pro), кои чинат 3.499 долари, и ќе тестира дали купувачите се подготвени да потрошат толку пари на технологијата што компанијата ја гледа како иднина на компјутерите.

Нашиот соговорник Игор Војноски има свои прогнози за тоа кои нови технологии ќе бидат нашироко користени во блиска иднина.

Игор Војноски, експерт за информатичка безбедност Приватна архива

„Очекувам да видиме значителен напредок во области како што се вештачката интелигенција, здравствените сензори, IoT (Internet of Things), автономните возила, виртуелната реалност, а во подалечна иднина и квантни компјутери. Вештачката интелигенција ќе има големо влијание во повеќе различни индустрии, вклучувајќи ги здравствената заштита, автомобилската индустрија, производството, финансиските услуги и многу други“, посочува тој.

Војноски смета дека со текот на времето популарна ќе стане употребата на лични асистенти базирани на големи јазични модели (анг. Large language model / LLM), како ЧетГПТ (ChatGPT) oд „Опен еј-ај“, кои ќе може да паметат контекст и да акумулираат знаење за корисникот. Интеракцијата со нив би се одвивала преку говор и видео затоа што ќе бидат мултимодални.

„Исто така очекувам зголемена популарност на уреди за здравствен мониторинг со можност за рано препознавање здравствени проблеми. Виртуелната реалност засега не ужива масовна популарност, но со зголемување на квалитетот на искуството и со намалување на цената ќе станува сè попопуларна“, нагласува тој.

Вештачка интелигенција - поим што ја обележи 2023 година

Во 1995 година коосновачот на „Мајкрософт“, Бил Гејтс, испрати меморандум во кој го нарече интернетот „плимин бран“ што ќе биде клучен за секој дел од бизнисот на компанијата. Речиси две децении подоцна, сегашниот лидер на оваа технолошка компанија, Сатја Надела, во август изјави дека верува оти влијанието на вештачката интелигенција (ВИ) ќе биде исто толку значајно.

„Дописот на Бил од 1995 година ме потсетува на ова“, рече Надела во епизода на „Колото со Емили Чанг“ (The Circuit With Emily Chang). „Мислам дека (вештачката интелигенција) е исто толку голема работа“, додаде тој.

Прочитајте повеќе: ВИ е бран голем колку и појавата на интернетот, вели шефот на „Мајкрософт“

Со популарноста што ја постигна за помалку од една година, алатката со вештачка интелигенција на „Опен еј-ај“, ЧетГПТ, ги потврдува тие зборови на челникот на „Мајкрософт“. Околу 100 милиони луѓе користат ЧетГПТ секоја недела, соопшти компанијата во ноември, а повеќе од 90 проценти од компаниите од „Форчн 500“ создаваат сопствени алатки на платформата „Опен еј-ај“.

Македонците сакаат да сурфаат на интернет, ќе се фрлат ли и на ВИ ако тоа е новиот бран?

Според последните податоци во 2022 година, интернет користеле 88,3 отсто од Македонците на возраст од 16 до 74 години, наспроти 86,4 отсто во 2021 година, посочи за „Блумберг Адрија“ Нина Ангеловска, претседателка на Асоцијацијата за е-трговија во Македонија.

Нина Ангеловска на конференцијата „Редефинирање на е-трговијата со вештачка интелигенција“ Асоцијација за е-трговија

Врз основа на статистичките податоци на „Евростат“, Македонците, заедно со Црногорците, минатата година се најдобри во однос на користењето интернет споредено со земјите од Западен Балкан.

Што се однесува на тоа за што го употребуваат интернетот, Балканците, како и секоја година, најмногу го користат за телефонирање и видеоповици, за социјални медиуми, а најмалку или значајно под европскиот просек за праќање и примање електронска пошта, за е-банкарство или за продавање производи и услуги онлајн. Како и колку вештачката интелигенција ќе биде застапена во нивните кориснички навики останува да видиме во наредните години.

Купување технологија преку технологија

Новите технологии во секојдневниот живот се применуваат преку новите уреди достапни на пазарот, па од Ангеловска побаравме податоци за тоа колку Македонците ја користат технологијата за набавка на технологија (односно колку е застапено купувањето технолошки уреди онлајн).

Таа нè упати на податоците од Државниот завод за статистика (ДЗС), кои се однесуваат на минатата година.

„Во однос на онлајн купувањето мерено како процент од поединците што користеле интернет во 2022 година, 49,5 отсто од нив во последните 12 месеци купиле производ или услуга онлајн, додека во 2021 година тој процент бил 46 отсто. Во секој случај, можеби порелевантен индикатор е колку од интернет-корисниците направиле онлајн нарачка во последните три месеци, затоа што потоа од нив се гледа од кои категории купувале онлајн. Така, во последните три месеци 38,6 отсто од интернет-корисниците во Македонија направиле онлајн нарачка, додека во 2021 година 31,6 отсто“, објаснува Ангеловска.

Набавката на технолошки уреди онлајн може да се согледа преку две сатистички категории односно „Компјутери, таблети, мобилни телефони или додатоци“ и „Потрошувачка електроника (на пр. ТВ-сетови, стерео, камери) или апарати за домаќинство“.

Купување компјутери, таблети, мобилни телефони или додатоци онлајн во последните 3 месеци

[како % од тие што порачале производи/услуги во последните 3 месеци] во 2021 и 2022 година Извор: Евростат, ДЗС, АСБХ

„Што се однесува на купување кoмпјутери, таблети, мобилни телефони или додатоци, може да кажеме дека во 2022 година се намалува процентот или само 4,2 отсто од онлајн купувачите купувале од оваа категорија, а уште повеќе што тој процент се намалил во однос на 2021 година, кога бил 8,1 отсто. Исто така кога станува збор за онлајн купување потрошувачка електроника или апарати за домаќинство, само 8,7 отсто од македонските онлајн купувачи во последните три месеци во 2022 година купиле од тие производи, но повеќе од минатата година, кога 6,8 отсто од купувачите нарачале електроника“, нагласува претседателката на Асоцијацијата за е-трговија.

Ангеловска наедно посочува дека европскиот просек за купување потрошувачка електроника или апарати за домаќинство изнесува 17 отсто од онлајн купувачите, додека Македонците се последни во Европа во купување на овие производи.

Со неа се обидовме да лоцираме каде лежи проблемот што граѓаните и натаму повеќе сакаат да купуваат технологија во продавница отколку онлајн.

Купување потрошувачка електроника или апарати за домаќинство онлајн во последните 3 месеци

[како % од тие што порачале производи/услуги во послeдните 3 месеци] во 2021 и 2022 година Извор: Евростат, ДЗС, АСБХ

Таа вели дека одговорот е двостран, но двете страни се меѓусебно поврзани и зависни.

„Од страна на побарувачката станува збор за недостиг од навики, вештини, доверба, понатаму преференцата да се види производот во живо пред да се купи, потоа фактот што сме мала земја (близина до физички продавници), како и тоа што заштедата на време со онлајн нарачка не се цени толку како во развиените земји“, посочи Ангеловска.

Втората страна на оваа клацкалка е понудата.

„Понудата е многу важна за поттикнување и менување на навиките за онлајн купување. Компаниите се тие што играат значајна улога и тоа каква понуда ќе овозможат за онлајн купувачите, какво корисничко искуство ќе понудат - почнувајќи од веб-страницата и перформансите до квалитетот на доставата и грижата за купувачот“, објаснува Ангеловска.

Репортери собрани на промоцијата на очилата за проширена реалност на „Епл“ Bloomberg

Доколку се тргнат настрана навиките за онлајн купување, Игор Војноски смета дека во однос на користењето на технологијата има области во кои држиме чекор со поразвиените земји.

„Во однос на уредите, држиме чекор со поразвиените земји во области како што се мобилните телефони, компјутерите, интернетот и социјалните мрежи. Сепак, има многу технологии и трендови што се популарни во други земји, но сè уште не се многу популарни во Македонија, како на пример виртуелната реалност, автономните возила, паметните градови...“, посочува тој.

Поглед низ клучалката: Што носи иднината?

Шестата конференција за е-трговија во организација на Асоцијацијата за е-трговија се одржа во Скопје на 14 ноември, под мотото „Редефинирање на е-трговијата со вештачка интелигенција“.

Во своето обраќање претседателката Ангеловска, меѓу другото, кажа дека вештачката интелигенција нема да го замени вработениот, но вработениот што користи вештачка интелигенција ќе го замени оној што не ја користи.

Прочитајте повеќе: „ЏП Морган“: Вештачката интелигенција ќе ја скрати работната недела на три и пол дена

„Вештачката интелигенција отвори нови хоризонти на е-трговијата, слично како што стикерите и емотиконите им отворија нови хоризонти на нашите повозрасни роднини, па научија да ги користат. Од суперперсонализирано шопинг-искуство и логистичка поддршка до смарт-логистика, детекција на измами, оптимизација на цени и автоматизација - вештачката интелигенција е тука, го менува начинот на кој купуваме, продаваме, живееме“, рече Ангеловска.

Depositphotos

И навистина, нема дилеми дека користењето на оваа технологија ќе ги олесни и автоматизира работните процеси во многу сфери, но она за што се зборува помалку додека истата таа е во подем се ризиците што ги носи со себе.

Според Војноски, тоа како општеството ќе се носи и справува со етичките импликации oд моќните технологии е комплексна тема за разговор, на која треба да ѝ се посвети посебно внимание.

„Во моментов сите се импресионирани од секојдневните технолошки новитети и ретко кој размислува за потенцијалните етички импликации. А последиците од некои од тие технологии може да бидат катастрофални доколку не се адресираат навреме. Многу научници што се занимаваат со темата гледаат огромна опасност во т.н. Unaligned AI, односно вештачка интелигенција што има цели што не се усогласени со целите на човештвото или не ѝ се доволно јасно пренесени. Опасноста е дека во еден момент ВИ може да одлучи дека нејзиното постоење е загрозено од луѓето и да реши да ги убие. Или опасноста ВИ да не ја разбере целта и да почне да прави работи што не се посакувани“, нагласува тој.

Војноски тука го наведува теоретскиот пример познат како Paperclip Maximizer, кога ВИ има цел да го зголеми производството на спојници во фабрика, излегува од контрола и почнува целиот свет да го претвора во спојници, затоа што технологијата го разбрала тоа како примарна цел.

Depositphotos

Според Војноски, етички дилеми ќе се јават и со зголемената употреба на автономни возила.

„Се наметнува потребата од решение на ситуација во која возилото ќе треба да одлучи дали е подобро да прегази неколку пешаци за да преживее патникот или да одлучи патникот да загине затоа што е сам во возилото. Што ако во возилото има бебе, а пешаците се стари луѓе? Која би била етички правилната одлука во тој случај“, ова сега изгледа бизарно, но со текот на времето може да стане реалност.

Нешто што нашиот соговорник смета дека ќе почне да станува сѐ поважно е и какви ќе бидат импликациите од новите технологии врз работната сила.

Прочитајте повеќе: Роботи ќе го надминат бројот на работници во новиот магацин на УПС

„Дали треба да преземеме нешто за да ги заштитиме милионите луѓе што ќе останат без можност за работа затоа што ВИ и роботи ќе ги преземат нивните позиции? Дали треба да се ограничи употребата на ВИ и роботи за да се заштитат работни места? Од што ќе живеат луѓето што нема да можат да најдат нова работа? ВИ и сега се користи за манипулација на луѓе, пред сѐ на социјалните мрежи. Како да го спречиме или ограничиме тоа?“, се дел од прашањата за кои Војноски смета дека треба гласно да се говори.

Depositphotos

Изминатиов период неочекувани превирања се случија токму во компанијата предводник во вештачката интелигенција „Опен еј-ај“. Во рок од неколку дена се случи една низа на настани што започна со разрешување на извршниот директор Сем Алтман, а изненадувачки заврши со негово повторно враќање на функцијата, откако повеќето вработени во компанијата се заканија со откази доколку тој не биде вратен. Истото тоа го побараа и големите инвеститори во „Опен еј-ај“, меѓу кои и „Мајкрософт“. Во јавноста не се говореше многу за детелите во однос на првичното разрешување на Алтман, но во соопштение од одборот на компанијата кратко беше наведена неискрената комуникација од страна на Алтман, поради што „одборот повеќе нема доверба во неговата способност да продолжи да ја води 'Опен еј-ај'“. Од тоа произлегoa различни ставови, меѓу кои и такви дека дури и во „Опен еј-ај“ постојат несогласувања во однос на начинот на кој треба да се развива технологијата.

Прочитајте повеќе: Алтман се врати во „Опен еј-ај“, но останува нејасно зошто беше разрешен

За крај, сите овие случувања и различни струи во поглед на вештачката интелигенција наметнуваат едно прашање, кое иако во моментов изгледа како извадено директно од научнофантастичен филм, сепак, како што стојат работите, за брзо време може да добие релевантност, а тоа е дали во наредните години ќе се развиваат нови релации меѓу луѓето и машините?

„Ова е една од најинтересните, но потенцијално и една од социјално најопасните работи што претстојат во иднина. Веќе сме сведоци што сè можат да направат големите јазични модели (LLM) како ЧетГПТ. Прашање на време е кога ќе се појават персонализирани асистенти што ќе бидат еден вид ’пријатели’, кои ќе имаат долгорочна меморија и ќе учат сѐ што може да се научи за корисникот. Тоа ќе биде идеален соговорник и партнер. Тоа, се разбира, носи опасност од уште поголемо оддалечување помеѓу луѓето. На темата го препорачувам филмот ’Taa’ (Her) во режија на Спајк Џоунз“, вели Војноски.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар