Три клучни предизвици за Македонија од разгорувањето на трговската војна

Со американскиот претседател Доналд Трамп веќе никој не може да биде начисто околу царинската политика, која практично секојдневно ја менува, но аналитичарите веќе ги пресметуваат ефектите од неговата трговска пресметка со целата планета. Па така, Светската трговска организација (СТО) драстично ја намали прогнозата за трговијата со стоки годинава поради зголемените американски царини и пошироката неизвесност што го погоди меѓународниот промет. СТО, со седиште во Женева, очекува обемот на светската трговија со стоки да опадне за 0,2 отсто во 2025 година - речиси три процентни поени пониско отколку што би било без трговската војна предводена од САД, што е драматичен пресврт од очекувањата на почетокот на годината. Се прогнозира трговијата да закрепне со раст од 2,5 отсто во 2026 година, пишува „Блумберг“.

Протокот на стоки и услуги низ светот, кој помина низ турбулентен период за време на пандемијата на ковид, само што се врати на некои нормални нивоа пред Трамп да биде избран за претседател на САД во ноември. Тој водеше кампања со ветувања за заживување на американската средна класа преку царини насочени кон Кина и други земји каде што САД имаа големи трговски дефицити.

Да потсетиме, на 2 април Трамп објави т.н. реципрочни увозни давачки од 10 до 50 отсто, иако неколку дена подоцна ги суспендира највисоките стапки за 90 дена и ја задржа границата од 10 отсто за сите земји освен за Кина, чиј извоз во САД сега се соочува со царини над 100 отсто. Ова одложување имаше цел да даде време за билатерални преговори, а делегација од Јапонија, на пример, веќе ја посети Белата куќа за разговори.

Во прогнозите на СТО, годинешната контракција ќе биде уште полоша ако САД продолжат со повисоките нивоа на реципрочни царини. „Заедно, реципрочните царини и ширењето на неизвесноста во трговската политика би довеле до пад на светската трговија со стоки од 1,5 проценти во 2025 година“, се наведува во извештајот на СТО. Ако земеме предвид дека вкупниот светски извоз во 2024 година изнесувал 24,4 илјади милијарди долари, оваа загуба од 1,5 проценти годинава би била во износ од околу 366 милијарди долари.

Главниот економист на СТО, Ралф Оса, изјави дека „царините се политички инструмент со широки и често непредвидливи последици“. Трговската неизвесност, според него, има „значителен ефект на намалување на трговските текови“, што ја ослабува економската активност. СТО проценува дека глобалниот економски  раст во 2025 година ќе се намали на 2,2 отсто од претходно предвидените 2,8 отсто, што е под прагот од 2,5 отсто што често се поврзува со глобална рецесија.

САД од царините ќе ќарат 100 милијарди долари во буџетот, но колкава цена ќе платат?

Иако протекционистичките политики можат да го зајакнат домашното производство, да ги зголемат приходите и да ги намалат трговските нерамнотежи - сите три се наведени цели на Трамп - СТО истакна дека „на среден до долг рок, повисоките увозни царини генерално имаат нето негативен ефект врз економската активност и трговијата“. Оваа изјава од СТО веќе најде потпора на американско тло, каде што според податоците на „Блумберг“ просечната ефективна царинска стапка во САД се зголемила на околу 22 процента, што е највисоко ниво од 1909 година досега.

Зголемувањето на царините предизвика значителна нестабилност на финансиските пазари, со остри падови на берзите низ светот, вклучувајќи го и Волстрит, каде што главните индекси забележаа значителни загуби по објавувањето на царините.

Како одговор на мерките на Трамп, Кина возврати со сопствени давачки, како и со други мерки насочени кон американските компании и ограничување на извозот на критични суровини.

СТО предупреди дека циклусот на реципрочни одговори може да доведе до повисоки трошоци за живот. „Реваншистичките мерки како одговор на рестриктивните трговски политики - како што се царините на специфични тешко заменливи материјали или полупроизводи - може да имаат несразмерно влијание врз инфлацијата или барем врз очекувањата за инфлација“, се наведува во извештајот на трговската организација.

Најголемото влијание на трговската војна се очекува во Северна Америка, каде што извозот се предвидува да падне за 12,6 отсто, а увозот за 9,6 отсто. Тоа е резултат на високите царини на САД кон Канада и Мексико, како и на реципрочните мерки од овие земји. Азија и Европа, иако помалку погодени, сепак се очекува да забележат скромен раст на извозот (1,6 отсто за Азија и 1,0 отсто за Европа) и на увозот (1,6 отсто за Азија и 1,9 отсто за Европа). СТО истакнува дека овие региони делумно ќе го ублажат падот на глобалната трговија преку пренасочување на трговските текови, особено кинескиот извоз кон пазарите надвор од Северна Америка, кој се очекува да порасне за 4-9 отсто.

„Нарушувањето во трговијата меѓу САД и Кина се очекува да предизвика значително пренасочување на трговијата, предизвикувајќи загриженост кај трети пазари за зголемена конкуренција од Кина“, напиша СТО.

Трговијата со услуги исто така ќе биде погодена. СТО сега предвидува комерцијалните услуги да растат за 4 отсто годинава и 4,1 отсто во 2026 година, во споредба со 6,8 отсто минатата година. Ова забавување е резултат на индиректните ефекти од царините, кои ја намалуваат побарувачката за услуги поврзани со транспорт и логистика. Дополнително, економската неизвесност се очекува да го намали трошењето за патувања и сл., како и да го забави инвестирањето во услуги поврзани со истражување и развој.

Според пресметките на „Блумберг“, царините се очекува да додадат околу 100 милијарди долари годишно во федералните даночни приходи на САД, за што ќе се плати висока цена. Анализите покажуваат дека овие мерки ќе ја зголемат инфлацијата, особено во секторите зависни од увоз, како автомобилската индустрија, енергетиката и прехранбената индустрија. На пример, царините од 25 отсто на увозот од Канада и од Мексико се предвидува да ги зголемат цените на автомобилите во САД за околу 3.000 долари по возило, бидејќи речиси половина од автоделовите во САД доаѓаат од тие земји. Во енергетскиот сектор, царините од 10 отсто на канадската нафта, која сочинува 61 отсто од увозот на сурова нафта во САД, би можеле да ги зголемат цените на бензинот за 50 центи по галон во регионите како Средниот Запад.

Каква извозна стратегија ќе има Македонија среде „новото нормално“?

Дополнително, царините предизвикаа економска неизвесност, што ги натера компаниите да ги одложат инвестирањето и вработувањето. „ЏП Морган“ (JPMorgan) процени дека постојат 60 отсто шанса за рецесија во САД до крајот на 2025 година, што е зголемување од претходните 40 отсто. Оваа неизвесност, според банката, е резултат на „шокот од трговската политика“, кој ја нарушува довербата на бизнисите и потрошувачите.

Македонија, како мала и отворена економија силно зависна од меѓународната трговија, е особено ранлива на глобалните трговски нарушувања предизвикани од царините на Трамп. Иако земјата не е директно изложена на американскиот пазар во голема мера, индиректните ефекти преку европските пазари, особено Германија, се значителни. Германија, како главен извозен пазар, е под притисок поради 20 отсто царина на ЕУ од страна на САД, што може да ја намали побарувачката за производи од Македонија, особено во автомобилската индустрија.

СТО предвидува дека земјите во развој, вклучувајќи ја и Македонија, ќе бидат особено погодени од потенцијалното воведување на реципрочните царини на САД. Доколку овие царини се активираат по 90-дневната пауза, земјава може да се соочи со дополнителни предизвици:

- Намалена побарувачка од ЕУ: Падот на извозот на ЕУ во САД може да предизвика верижна  реакција, намалувајќи ја побарувачката за производи од Македонија. На пример, фабриките за автоделови во земјава, како оние на компанијата „Џонсон Мети“ или „Кромберг и Шуберт“, може да се соочат со намалени нарачки.
- Зголемени трошоци за увоз: Царините на САД може да ги зголемат цените на суровините и полупроизводите од Кина и други азиски земји, кои се клучни за индустријата во Македонија.
- Трговско пренасочување: СТО предвидува дека Кина ќе го пренасочи извозот кон пазарите надвор од Северна Америка, вклучувајќи ја и Европа. Тоа може да создаде конкуренција за македонските производи на европските пазари, особено во текстилниот и прехранбениот сектор.

Бизнисмените со кои контактираше „Блумберг Адрија“ велат дека и во периоди на промени и глобални економски поместувања треба да се бараат нови можности и шанси.

„Неизвесната состојба во која се наоѓаат светските пазари особено влијае на компаниите што ги пласираат своите производи на странските пазари. Но промени имало и ќе има. Ние работиме врз основ на долгорочна стратегија, која предвидува промени, но и нуди различни чекори како тие да се искористат во насока на раст на компанијата“, изјави Душан Пецовски, главен извршен  директор на фармацевтската компанија „Реплек“.

Стратегија изработи и македонската држава, односно документот Национална развојна стратегија 2024-2044, која почна со подготовка во мандатот на претходната влада, а во октомври 2024 година, во време на новиот мандат на Владата на Мицкоски, беше усвоена од Собранието со гласови и на власта и на опозицијата. Во делот посветен на меѓународната трговска позиција на Македонија се наведува дека и поради постојаниот раст на вкупната трговија на земјава изминатава деценија, увозот расте побрзо од извозот, со што се продлабочува дефицитот, кој од 1,7 милијарда евра во 2015 година пораснал на 3,3 милијарди евра во 2024 година. Потоа, структурата на надворешнотрговската размена по производи, на двете страни – увозот и извозот, е ниско диверзифицирана. На страната на извозот, првите топ 25 најголеми извозници учествуваат со 66 отсто во вкупниот извоз на земјава. Структурата на увозот по производи е нешто подиверзифицирана - десетте најувезувани производи во 2020 година учествувале со околу 30 отсто во вкупниот увоз.

Исто така, во периодот по 2008 година странските компании лоцирани во индустриско-развојните зони дале значаен придонес во зголемувањето на извозот на земјава и во подобрување на неговата структура, во смисла на поголема застапеност на извозни производи со повисока додадена вредност. Но учеството на домашните компании во производството на резервни делови, компоненти и други инпути за потребите на странските компании останува занемарливо, поради што изостануваат користите и ефектите од нивното вклучување во регионалните и глобалните синџири на додадена вредност. Уште една слабост на македонската економија е што и покрај споменатиот напредок, продажбата на иновативни производи од државава е релативно ниска во однос на просекот на ЕУ, чини само 22,6 отсто, а продажбата, т.е. извозот на услуги базирани врз знаење, повторно релативно во однос на просекот на ЕУ, чини 55,1 отсто.  

Кај домашната индустрија во Македонија сѐ уште преовладуваат производи со релативно ниска додадена вредност. Фото: Bloomberg

 

Македонија има позитивен биланс на трансакции со услуги (лон-работи, транспортни, туристички, финансиски, интелектуални, компјутерско-информациски услуги), со што услугите даваат свој придонес во намалувањето на дефицитот на тековната сметка на билансот на плаќање.

Понатаму, во стратегијата се наведува дека ризиците од појава на длабоки и тешки рецесии, какви што беа големата рецесија од 2007-2009 година и кризата од пандемијата на ковид-19, ценовна и енергетска криза, се реалност, а еве сега сведочиме и на најнова криза, предизвикана од трговската војна наметната од американскиот претседател Трамп. „Фискалниот простор ги лимитира можностите на фискалната, па и на монетарната политика, за интервенција и справување со кризи при евентуална појава на нови потешки рецесии во иднина“, се предупредува во стратегијата.

Зголемување на иновативноста, продуктивноста и додадената вредност

А, какви се мисијата и целите во оваа развојна стратегија? Македонската економија за 20 години отсега е замислена како иновативна, ефикасна, конкурентна, зелена и високоинтегрирана во меѓународната трговија и финансии, со развиена претприемачка култура, способна да креира одржлив економски развој.

„Зголемувањето на иновативноста и на продуктивноста и зајакнувањето на конкурентниот притисок внатре, во домашната економија, се клучни фактори за зголемување на конкурентноста и за постигнување висока интегрираност на земјата во клучните сфери на меѓународната трговија и меѓународните финансии – извоз на добра и услуги со висок степен на финализација, странски директни инвестиции и трансфер на технологија“, се наведува во документот. Посебно внимание ќе се посвети на привлекување странски директни инвестиции од високотехнолошки корпорации, како и на воспоставување  соработка со домашните компании за нивно активно вклучување во глобалните синџири на висока додадена вредност.

Ќе се креираат поттикнувачки политики и обезбедување помош на домашните фирми што имаат потенцијал да соработуваат со странските компании во и надвор од индустриските зони, врз основа на т.н. супконтракториски или подизведувачки договори, заеднички обуки и тренинзи со странските компании за стекнување и усовршување на знаењата и вештините на вработените, олеснување на влезот на домашните иновациски фирми во ТИРЗ и сл.

Предвидена е и поддршка на домашните иновативни компании што произведуваат добра и услуги со повисока додадена вредност (преку мерките на иновациската политика), оспособување на домашните компании за активна партиципација во производството на добра и услуги на странските инвеститори за да се поддржи започнатиот процес на подобрување на извозната структура на земјата и подобар третман на домашните компании од ИКТ-секторот, како и поддршка на компании што имаат потенцијал за извоз преку намалување на ризикот и помош во стандардизација, брендирање и вмрежување.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар